Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Leiden is de meest versteende stad van Nederland.
Oordeel
Onwaar
Bron van de bewering
De lokale Partij Sleutelstad claimde in het verkiezingsprogramma 2022 – 2026: ‘Leiden is de meest versteende stad van Nederland.’ Na vragen van Nieuwscheckers heeft Partij Sleutelstad de claim aangepast.
Soortgelijke beweringen over Leiden gaan al langer rond. Zo was het vorig jaar te lezen in het Leidsch Dagblad en in 2020 stond het in de kop van een reportage in de Volkskrant. Desgevraagd verklaart Partij Sleutelstad dit artikel van de Volkskrant als bron te hebben gebruikt. De Volkskrant noemt Leiden echter ‘een van de meest versteende steden’. Partij Sleutelstad maakte daarvan: ‘de meest versteende stad’.
Waarom is dit onwaar?
De plaats op de ranglijst van ‘versteende’ gemeenten wordt voor een belangrijk deel bepaald door de onderzoeksmethode. ‘Minst groen’ blijkt daarbij niet hetzelfde als ‘meest versteend’. We laten de onderzoeken op dit gebied de revue passeren en vroegen commentaar aan de onderzoekers.
2014: Leiden 'bungelt onderaan'
Een van de stelligste uitspraken over het gebrekkige groen in Leiden dateert uit 2014. ‘Leiden minst groene gemeente’, kopt lokaal nieuwsmedium Unity op 3 september 2014. Bron: onderzoeksbureau Alterra van Wageningen University & Research (WUR). In 2014 heeft de WUR inderdaad onderzoek gedaan naar de hoeveelheid groen in een aantal gemeenten, waaronder Leiden. De kop van het Unity-artikel was echter onjuist: Haarlem werd uitgeroepen tot de minst groene gemeente; Leiden kwam daarna pas.
De onderzoeksmethode van Alterra was gebaseerd op eerder uitgevoerd onderzoek (Groene Meters I, II en III). Geografische informatiesystemen (GIS) en diverse datasets – zoals gegevens van het CBS over bodemgebruik – werden gebruikt om de hoeveelheid openbaar groen vast te stellen per vierkante meter in de bebouwde kom in de 31 grootste gemeenten. Heerlen, Emmen en Lelystad deden het als ‘groenste gemeenten’ het best. Leiden was niet het minst groen, maar bungelde wel met Haarlem onderaan. Belangrijk detail: de ranglijst werd gebaseerd op het aantal vierkante meters openbaar groen, gedeeld door het aantal woningen – geen absolute, maar relatieve cijfers dus.
Onderzoeksmethode is bepalend
Het onderzoek uit 2014 vertelt dus het verhaal over de hoeveelheid openbaar groen binnen de bebouwde kom van Leiden, per woning. Het buiten de bebouwde kom gelegen Polderpark Cronesteyn (ca. 120 ha) telde daarbij niet mee, maar het Plantsoen bijvoorbeeld wel. Ook tuinen en ander privé-groen vielen erbuiten.
Wat precies wordt meegeteld, doet ertoe. Sjerp de Vries, wetenschappelijk onderzoeker Regionale Ontwikkeling en Ruimtegebruik aan de Wageningen Universiteit, legt uit:
“‘Minste groen per inwoner’ is iets heel anders dan ‘laagste percentage groen grondoppervlak’. En CBS-gegevens over bodemgebruik geven weer een heel ander beeld dan satellietgegevens. Zo komen in het CBS-bestand Bodemgebruik tuinen helemaal niet als groen naar voren omdat die aangemerkt worden als woongebruik en dus bebouwd.” Metingen via satellietbeelden kunnen ook weer vertekenend werken. De Vries: “Als bomen in blad staan, dan weten we niet of er onder die boom sprake is van aarde, gras of verharding.”
‘Verstening’ is dus lastig te meten. Waar komt dan de claim vandaan over Leiden als (meest) versteende stad? De Vries vermoedt dat die toch gebaseerd is op groenoppervlak-metingen:
“Ergens is er een omkering geweest van ‘minste groen’ naar ‘meest versteend’. Maar dat is een slordige omzetting geweest, want dat zijn zeker niet dezelfde dingen.”
Groenmonitor 2020: Leiden op plek 270
Het hierboven besproken onderzoek is al weer vrij gedateerd. Wat kunnen we anno 2022 zeggen over de hoeveelheid groen in Leiden ten opzichte van andere gemeenten?
Om beter inzicht in dergelijke zaken te geven, heeft Wageningen Environmental Research (WENR) de Groenmonitor ontwikkeld. Hiermee wordt op basis van satellietbeelden de groenheid (per 10×10 m2 pixel) gekwantificeerd en gemonitord. Daarbij wordt niet alleen het gemeentelijk groen (openbaar) maar ook het particuliere groen (privé) gemeten, met de bebouwdekomgrens als afbakening.
Uit de satellietgegevens wordt een zogenaamde (NDVI) groenindex bepaald. ‘Hoe meer groene biomassa, hoe hoger de groenindexwaarde’, aldus de uitleg in de brochure van de Groenmonitor. De index kan daarbij variëren tussen de 0 (niet groen) en 1 (meerdere groene bladlagen gemeten). In onderstaande kaart zijn voor alle Nederlandse gemeenten de scores uit de meest recente Groenmonitormetingen (2020) te zien:
Zo valt te zien dat Leiden op basis van de groenindex in 2020 op plek 270 is geëindigd; zeker niet de groenste van de – in 2020 – 355 gemeenten in Nederland. Maar ook niet de minst groene gemeente. Die titel gaat naar Westland. Ook Utrecht, Tilburg, Rotterdam, Amsterdam en Haarlem zijn enkele willekeurige steden die minder groen zijn dan Leiden.
Conclusies uit deze metingen trekken over de versteendheid van steden blijft lastig. Ir. Gerbert Roerink (Groenmonitor, WUR) licht toe:
“De groenindex wordt bepaald op basis van de hoeveelheid licht die geabsorbeerd wordt door fotosynthese. Neem een gebied van 10 bij 10 meter. De helft is steen en de andere helft erg dik gras. Dan kan je een groenindex-waarde van 0,5 krijgen. Maar als alles ‘normaal’ gras is, dan krijg je óók een waarde van 0,5. Wij meten dus niet de hoeveelheid ‘versteend’ versus de rest. Wij meten de activiteit van de groene biomassa.”
Op basis van dit onderzoek valt dus niet te stellen of Leiden de meest versteende stad van Nederland is. Maar dat het op basis van de groenindex niet de minst groene stad (lees: bebouwde kom van de gemeente) was in 2020, is zeker.
Geen indicatie om Leiden als meest versteend aan te merken
Ingenieursbureau Cobra Groeninzicht doet vergelijkbaar onderzoek. Via luchtfoto’s kunnen ze op pixelniveau (25 x 25cm) zien hoe groen een stukje Nederland is (tevens middels een NDVI-berekening). Daarbij wordt iets als groen aangemerkt als het om beplanting gaat met bladgroen: een plant of boom moet levend zijn en er moet fotosynthetische activiteit plaatsvinden. Zo niet, dan is er sprake van verharding (bestrating, bebouwing, trampolines, etc.).
Cobra Groeninzicht merkt Leiden niet als ‘meest versteend’ aan. Jarren Verbeek werkt bij Cobra Groeninzicht als specialist GIS & Remote Sensing. In reactie op onze vragen over de versteendheid van Leiden, schrijft Verbeek:
“In een onderzoek uit 2019 hebben wij gekeken naar de gemeente met de meest versteende tuinen van Nederland. Leiden komt niet voor in de top 10. Wel scoort Leiden lager dan gemiddeld. Namelijk 65% verstening in tuinen tegenover 55% gemiddeld in Nederland. Wij hebben vergelijkbaar onderzoek gedaan in 2018 en ook toen stond Leiden niet in de top 10. Uiteraard gaat verstening verder dan alleen de tuinen. Maar ook op gemeenteniveau zien wij geen aanleiding om Leiden als meest versteend te zien.”
Binnen een gemeente kan er net zoveel variatie (groen/versteend) zijn als landelijk. Ook Verbeek benadrukt daarom dat de afbakening van het onderzoeksgebied – “kijk je naar de binnenstad, of alleen de woonwijken?” – bepalend zal zijn voor de ranking van gemeenten. Verbeek: “Maar hoe we ook naar de data kijken, nergens komt Leiden overduidelijk naar voren als meest versteende gemeente van Nederland.”
Thijs Vos, lijsttrekker van Partij Sleutelstad, laat weten dat de claim dat Leiden de meest versteende stad is van Nederland, regelmatig terugkomt in het publieke debat. “Wij zijn er vanuit gegaan dat deze bewering juist was, maar hadden dit moeten checken.” Inmiddels heeft Partij Sleutelstad de bewering aangepast.
Conclusie
‘Versteendheid’ blijft lastig te meten, maar in geen van de relevante onderzoeken komt Leiden uit de bus als ‘meest versteende stad’. Dat Leiden in de Groenmonitor 2020 bij lange na niet het slechtst scoort (plek 270 van de 355) is een sterke aanwijzing dat het met die versteendheid wel meevalt.
