Veel Nederlanders weten niet wat er op het spel staat bij de Europese Parlementsverkiezingen deze maand, zo blijkt uit recent onderzoek. Opvallend, aangezien het Europees Parlement de afgelopen jaren aan relevantie heeft gewonnen. Maar waar stemmen de parlementariërs dan over en hoe zit het Parlement bestuurlijk in elkaar?

Welke politieke rol heeft het Europees Parlement?

Op 23 mei zijn in Nederland de stembussen geopend voor de Europese Parlementsverkiezingen. Europarlementsleden vertegenwoordigen de kiezers die op hen hebben gestemd door Europese wetgeving goed of af te keuren. Zo fungeert het Parlement als controleur van de Europese Commissie. Alleen de Commissie bezit het recht wetgeving te initiëren, maar uiteindelijk beslissen de Europarlementariërs of wetten erdoor komen of niet.

Het Europees Parlement is derhalve een politieke factor van belang binnen de EU: zo behandelden de Parlementsleden het afgelopen jaar 350 wetten. Ze kozen onder meer voor een Europees pulsvisserijverbod, vaderschapsverlof en meldplicht voor datalekken. Eerder stemde het Parlement in met gratis roaming: mobiele telefoonkosten zijn sindsdien in alle lidstaten even duur.

Over welke
beleidsterreinen gaat het Europees Parlement?

Europese Parlementsleden debatteren en beslissen over immigratie, energie, vervoer, klimaatverandering, milieu, consumentenbescherming en economisch bestuur. Besluiten over veiligheids- en gemeenschappelijk buitenlandbeleid liggen niet bij het Europees Parlement, maar worden genomen door de Europese Raad, bestaande uit 28 (en straks na de Brexit uit 27) regeringsleiders van de lidstaten. Hoewel de Europese Raad geen wetgevende taak heeft, kan deze wel – als enige instituut binnen de EU – Europese verdragen aanpassen, als alle lidstaten daarmee instemmen.  

De Europese Raad is machtiger dan het Europees Parlement, omdat de Raad de politieke koers van de EU bepaalt en bijvoorbeeld kan beslissen over uitbreiding (meer lidstaten) of verdieping (meer onderlinge samenwerking tussen de lidstaten) van de Unie. Bij een zogeheten Eurotop wordt de politieke richting van de EU beslecht door de Europese Raad. De belangrijkste besluiten op zo’n top zijn voor de Europese Commissie aanleiding wetsvoorstellen te doen, waarover in het Europees Parlement vervolgens wordt gestemd.

Hoe werkt het Europees Parlement?

Voordat het Europees Parlement stemt over wetgeving, debatteren de parlementsleden. Toehoorders kunnen de debatten live volgen in hun eigen taal, de sprekers worden direct vertaald door tolken bovenin het parlement. De Europarlementariërs stemmen vervolgens over initiatiefwetten of aanpassingen op die wetten. Zij vertegenwoordigen een Europese fractie en een nationale partij. In totaal zijn er 751 Europarlementariërs, onder wie één voorzitter, die zich onthoudt van stemmingen. Zij hebben in de afgelopen vijf jaar 10.252 keer gestemd over een motie, resolutie of voorstel. De wetgevende taak is de voornaamste rol van de parlementsleden, maar regelmatig is het Parlement ook het decor voor politiek leiders als Rutte en Macron om hun visie op de EU te ontvouwen.

De wetsvoorstellen die het Europees Parlement behandelt, zijn afkomstig van de Europese Commissie, waarvan voorzitter Jean-Claude Juncker volgend jaar afscheid neemt. Zijn opvolger wordt indirect bepaald door de Europarlementariërs, omdat de door de Europese Raad aangedragen kandidaat een meerderheid in het Parlement achter zich moet scharen. Lukt dat niet, dan moet de Europese Raad een alternatief kandideren. Tussentijds kan het Parlement de volledige Europese Commissie ontslaan. In dat geval moeten alle 28 eurocommissarissen (een per lidstaat) aftreden. Naast het indienen van wetsvoorstellen controleert de Europese Commissie ook of EU-recht juist wordt geïnterpreteerd.

Hoe wordt het Europees Parlement verkozen?

In Brussel en Staatsburg zitten 750 Europarlementsleden en één voorzitter, die elke vijf jaar worden verkozen door stemgerechtigde inwoners van de verschillende lidstaten. De verkiezingen worden nationaal georganiseerd. Tussen 23 en 26 mei vinden de Europese verkiezingen plaats in alle lidstaten. In alle lidstaten kan op één dag gestemd worden, behalve in Tsjechië, waar de inwoners twee dagen de kans krijgen. Ook het stemmen zelf verschilt per lidstaat: in België is stemmen verplicht, in Spanje kan je alleen voor een partij kiezen en niet voor een persoon. Dat kan wel in Nederland, waar alle potentiële Europarlementariërs per partij op het stembiljet staan.

De Europarlementariërs in het parlement vertegenwoordigen de burgers die hen gekozen hebben. Het aantal zetels per land is grotendeels bepaald op basis van bevolkingsomvang: een lidstaat met een hoog inwoneraantal, heeft een grotere volksvertegenwoordiging en dus meer leden in het parlement. Wel is het zo dat grote landen maximaal 96 zetels kunnen halen en kleine landen verzekerd zijn van minimaal zes zetels.

Door het vertrek van de Britten zou het aantal zetels afnemen, maar doordat de Brexit zelf is uitgesteld, is ook de zetelvermindering op de lange baan geschoven. De Britten doen dus ‘gewoon’ mee aan de Europese Parlementsverkiezingen.

Welke fracties vertegenwoordigen het Europees Parlement?

De Europarlementariërs uit verschillende landen hebben zich verenigd in acht fracties, waarin op basis van politieke overtuiging samen wordt gewerkt. Europarlementsleden vertegenwoordigen dus niet alleen hun partij, maar ook een overkoepelende fractie. De huidige parlementsindeling kent de volgende fracties, die op een na ook allemaal een Nederlandse partij omvatten:

  • Europa voor Naties en Vrijheid (met de PVV),
  • Europa voor Vrijheid en Democratie (geen Nederlandse partij)
  • Alliantie voor Liberalen en Democraten (met de VVD en D66)
  • Europees Unitair Links (SP en Partij voor de Dieren)
  • Europese Conservatieven en Hervormers (ChristenUnie en SGP)
  • Europese Volkspartij (CDA)
  • Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (PvdA)
  • Groenen/Europese Vrije Alliantie (GroenLinks).

In het huidige parlement is de Europese Volkspartij de grootste fractie, die samen met de sociaaldemocratische fractie nu nog een meerderheid vormt. Na de verkiezingen van deze maand zal blijken of die meerderheid stand houdt.

Hoe verhouden politiek-inhoudelijke verschillen zich tot het stemgedrag van fracties?

In tegenstelling tot het stemgedrag in de Nederlandse Tweede Kamer, heerst er in het Europees Parlement nauwelijks fractiediscipline. Parlementariërs die in dezelfde fractie zitten, mogen dus probleemloos afwijkend van elkaar stemmen. D66 en VVD kunnen daardoor ondanks hun uiteenlopende opvattingen over Europese integratie (eerstgenoemde partij bepleit intensievere Europese samenwerking) naast elkaar in een fractie opereren. Wel houden de parlementariërs een partijlijn aan bij stemmingen, maar ook hierover gelden geen harde afspraken.

Uit een analyse van de Europese denktank Votewatch blijkt dat GroenLinks het vaakst meestemt met de overkoepelende fractie en de PVV daar het vaakst van afwijkt. De data tonen ook aan dat D66 een stuk loyaler aan de ALDE-fractie is dan de VVD, die op het gebied van cultuur en onderwijs vaak anders stemt dan de liberale collega’s.

Dat partijen de politiek-inhoudelijke contrasten binnen in een fractie voor lief nemen en toch bondgenoten blijven, heeft verschillende oorzaken. Zo stelt de voorzitter van het Parlement de spreektijd tijdens debatten vast op basis van het gewicht van de fractie; hoe meer partijen zich aan sluiten, hoe luider de stem in de debatten en hoe groter de invloed in het politieke centrum van de EU. Een andere reden voor de samenwerking zijn de parlementaire eisen: elke fractie moet namelijk minimaal 25 zetels hebben en zeker zeven lidstaten vertegenwoordigen.

De samenwerking van partijen biedt praktische en politieke voordelen en daardoor leiden de politieke en culturele verschillen tussen de partijen niet vaak tot knarsetandende ruzies. Er blijft ruimte voor individuele vrijheid bij stemmingen, maar de overkoepelende fracties zoeken in Europees verband ook naar het compromis – niet alleen in de Nederlandse politiek wordt dus gepolderd.


Wil je geen enkele factcheck van ons missen? En wil je op de hoogte blijven van nieuws en onderzoek naar nepnieuws, desinformatie en factchecken? Meld je dan aan voor de wekelijkse nieuwsbrief van Nieuwscheckers.