Ik zweer dat ik geen desinformatie zal verspreiden in politieke campagnes: dat is de kern van de plechtige gelofte die politici online kunnen ondertekenen. Initiatior is Europarlementslid Marietje Schaake (D66). Het animo onder de kandidaten voor het Europarlement is nog niet erg groot.

‘Wij, als politieke partijen en kandidaten, zullen niet diegenen steunen die de democratie willen ondermijnen.’ Zo begint de ‘eed van verkiezingsintegriteit’ die in februari online verscheen. Tot nu toe ondertekenden slechts elf Nederlandse politici deze ‘Pledge for Election Integrity’. Zij beloven:

  • ‘Niet te produceren, gebruik te maken van, of te verspreiden: data of materiaal dat vervalst, gemanipuleerd of gestolen is voor desinformatie- of propagandadoeleinden;
  • De verspreiding te vermijden van vervalst geluid, video of afbeeldingen die andere kandidaten uitbeelden, met inbegrip van deep fake-video’s;
  • Transparantie te betrachten over het gebruik van botnetwerken die berichten verspreiden; deze netwerken niet in te zetten om tegenstanders aan te vallen of om via derden zulke acties te ondernemen;
  • Actieve stappen te ondernemen om cyber security te waarborgen en campagnemedewerkers te trainen in mediageletterdheid en risicobewustzijn om aanvallen te herkennen en te voorkomen;
  • Transparantie te betrachten over de oorsprong van campagnefondsen.’

Desinformatie vanuit het buitenland
Europarlementslid Marietje Schaake (D66) initieerde de verklaring als lid van de Transatlantic Commission on Election Integrity, een Amerikaans-Europees genootschap dat sinds 2018 bestaat. Een van de twee voorzitters is Anders Fogh Rasmussen, voormalig secretaris-generaal van de NAVO en ex-premier van Denemarken. Leden zijn onder meer de voormalige Amerikaanse vice-president Joe Biden, de voormalige Britse vice-premier Nick Clegg en voormalig minister van defensie Jeanine Hennis-Plaschaert.

Rasmussen maakt zich zorgen over buitenlandse pogingen om Westerse democratieën te destabiliseren en de politieke verdeeldheid te vergroten. ‘Het is geen ideologische oorlog vanuit Rusland, het is geen campagne die is gericht op de linker- of de rechtervleugel, maar de campagne is erop gericht om vertrouwen te ondermijnen en chaos en instabiliteit in gang te zetten’, zei Rasmussen in een interview met Politico. Ook waarschuwde hij voor China en Iran.

Reacties van Nederlandse partijen

Het loopt nog geen storm voor de verklaring, die in februari online kwam. Het Europees Parlement telt 750 zetels (plus één voor de voorzitter, die niet mag meestemmen). Maar tot nu toe is de Pledge ondertekend door slechts 148 politici (stand op 18 april), van wie bovendien slechts een deel kandidaat staat voor het Europarlement. De volgende elf Nederlandse politici hebben de petitie ondertekend:

Nederlandse ondertekenaars van de Pledge for Election Integrity per 18/4/2019

Wij benaderden enkele woordvoerders van de delegaties in Brussel voor commentaar. Hoe houden partijen zich bezig met desinformatie, en wat voor zin heeft zo’n belofte eigenlijk? Persvoorlichter Stefan de Koning van D66: ‘Het idee is dat deze verkiezingen beïnvloed kunnen worden door een buitenlandse mogendheid. Daar moeten we ons zorgen over maken.’ De twee ondertekenaars van D66 – Rob Jetten en Jan Paternotte – doen niet mee aan de Europese Verkiezingen, maar erkennen volgens De Koning het probleem: ‘Kijk bijvoorbeeld naar Russische desinformatie, daarbij zie je dat ze gebruikmaken van een zwakte die wij hebben. Als we dat samen erkennen en ons daarvoor inzetten, kunnen we weerbaarder worden.’

Volgens Nanda Troost, perswoordvoerder van GroenLinks, zijn dergelijke initiatieven een gevolg van nieuwe ontwikkelingen: ‘Zoals trollen op Facebook. En kijk maar naar de verspreiding van desinformatie in de aanleiding naar het Brexit-referendum. Wij weten dat het online verspreiden van desinformatie speelt en dat dit een nieuw fenomeen is.’ Aan de andere kant weten politici dat ze zo zorgvuldig mogelijk moeten zijn als het gaat om het verspreiden van informatie: ‘Dit speelde ook al vóór online-desinformatie, want als politicus ben je erg kwetsbaar.’ Dit soort initiatieven zijn vooral zinvol als de toewijding van politici óók de burger aanspreekt, aldus Troost: het is net zo belangrijk dat de ontvanger met een kritische blik met informatie omgaat.

‘Daar zie ik de meerwaarde niet van in’

Hans van Baalen, Europarlementslid voor de VVD , heeft de gelofte niet ondertekend. Hij is geen kandidaat, en bovendien: ‘Europarlementariërs moeten zich aan de wet houden en integer zijn en zouden hier niet allerlei verklaringen voor moeten ondertekenen. In wetgeving zie ik veel, maar ik zie de meerwaarde niet van een vrijblijvende pledge die uit de hemel komt vallen.’

Daar is initiator Marietje Schaake (D66) het niet mee eens: ‘Ik denk dat we niet kunnen wachten op wetgeving, en dat deze pledge gaat over concrete stappen die partijen en kandidaten nu, zelf kunnen nemen. Het is belangrijk dat al het mogelijke wordt gedaan om democratie te beschermen, het besef dat ieder zelf iets kan doen is essentieel.’