De VS geven twee keer zoveel geld uit aan defensie als de Europese landen bij elkaar, maar daarmee bereiken ze ook tien keer zoveel, meent Dirk-Jan Koch, de GroenLinks-kandidaat voor het Europarlement. Dat is vaker beweerd over de baten van Europese defensiesamenwerking, maar het is een spookcijfer: niet gebaseerd op onderzoek en minstens 18 jaar oud.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering: Hoewel de defensieuitgaven van Amerika twee keer zo hoog zijn als die van Europese landen samen, kan de VS er tien keer zoveel mee.
Oordeel: ongefundeerd
Bron van de bewering
Dirk-Jan Koch, bijzonder hoogleraar Internationale Handel en Ontwikkelingssamenwerking en GroenLinks-kandidaat voor het Europarlement, twittert op 10 april: ‘Amerika geeft 2 keer meer uit aan hun leger als Europa aan haar legers, maar toch kan Amerika 10 keer meer ermee. Europa moet beter samenwerken voor meer preventie en slagkracht.’ Volgens Koch worden de defensieuitgaven van Amerika dus vijf keer zo effectief besteed als die van Europese landen.
Kochs uitspraak is niet nieuw: GroenLinks pleit al langer voor meer Europese defensiesamenwerking, omdat dit zou leiden tot een grotere capaciteit en meer effectiviteit voor minder kosten. Dit is ook een van de gedachten achter het Europese Defensiefonds, dat de gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe defensietechnologieën financiert.
Waarom is de bewering ongefundeerd?
Ter onderbouwing van de claim verwijst GroenLinks naar cijfers van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), dat onder meer een database bijhoudt met cijfers over wereldwijde defensieuitgaven. Uit deze cijfers blijkt dat de 28 landen van de Europese Unie in 2018 samen ongeveer 281 miljard dollar besteedden aan defensie. Dat is 43 procent van wat de VS er dat jaar voor uitgaf, namelijk 649 miljard dollar. Dat de VS ruim twee keer zoveel uitgeeft aan defensie (per hoofd van de bevolking zes keer zoveel), klopt dus. Maar bereiken ze er ook tien keer zoveel mee?
Dat de Amerikaanse defensie-uitgaven tien keer zoveel zouden opleveren als wat de Europese landen samen bereiken, onderbouwt GroenLinks met een rapport (PDF) van het Italiaanse onderzoekscentrum Centre for Studies on Federalism en het Istituto Affari Internazionali (IAI), een in Italië gevestigde internationale denktank die de integratie van de Europese Unie en internationale samenwerking in het algemeen wil bevorderen. De auteurs stellen dat het jaarlijks een slordige 120 miljard euro kost als de EU-landen hun inspanningen op het gebied van defensie niet meer bundelen. Verder verwijzen ze naar een Europese studie uit 2005, waaruit zou blijken dat de Europese legers samen een operationele capaciteit hebben van 10 procent van die van de Amerikaanse legers. In dezelfde studie wordt ook een percentage van 15 procent genoemd. Deze getallen stoelen niet op eigen onderzoek van de auteurs, maar zijn afkomstig uit nog weer oudere documenten uit 2001. De auteurs schrijven ze dan ook te beschouwen als onderbouwde gok (‘best guesses’) en benadrukken dat een inschatting van de kosten van de Europese inefficiëntie niet is gebaseerd op wetenschappelijk bewijs.
Dat laatste zegt ook Torben Schütz, onderzoeker Europees defensiebeleid bij de Duitse denktank Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik (DGAP). Harde cijfers over de omvang van de troepen en het defensiemateriaal op beide continenten ontbreken volgens hem. ‘Ik ben vrij zeker dat dat percentage van 10 tot 15 procent zo vaak is herhaald, dat het een eigen leven is gaan leiden. Dat de operationele kracht van de Europeanen een tiende is van die van de Amerikanen, kun je onderbouwen, noch bevestigen. Er is namelijk geen bron met een methode om dit aan te tonen. ’
Dick Zandee, onderzoeker bij het Clingendaelinstituut, sluit zich hierbij aan. Hij vertelt dat schattingen van de operationele capaciteit van beide legers veelal zijn gebaseerd op de inzet van troepen en materieel tijdens crisisbeheersingsoperaties. Troepen en middelen die niet worden ingezet, blijven bij die methode echter buiten beeld. ‘In 2010 gingen er bijvoorbeeld 135.000 navo-troepen naar Afghanistan en daarvan was 70 of 80 procent Amerikaans, de rest was Europees. Dat wil alleen niet zeggen dat Europa niet meer kon inzetten: het heeft ook te maken met politieke keuzes van landen om wel of geen troepen te sturen. GroenLinks heeft best een punt, maar de getallen zijn totaal niet hard te maken.’
Ook de genoemde 120 miljard aan kosten wanneer de EU-landen niet intensiever gaan samenwerken, is een slag in de lucht, zegt Zandee. ‘De berekening is gebaseerd op allerlei aannames waar kanttekeningen bij zijn te plaatsen. Van iets wat niet gebeurt, kun je immers niet zeggen hoeveel het zou kosten.’
In theorie kunnen de Europese landen bijvoorbeeld geld besparen door samen te werken aan de ontwikkeling van wapensystemen. Of dit ook werkelijk goedkoper is, hangt echter af van de aanpak. Ter illustratie vertelt Zandee over de pan-Europese ontwikkeling van een militair transporttoestel, de A400 M. In plaats van goedkoper viel dat toestel juist veel duurder uit dan geraamd, omdat de landen zich in hun keuzes lieten leiden door nationale belangen. ‘Er was een Amerikaanse motor op de markt beschikbaar die zo gekocht kon worden. Maar nee, zeiden de Britten, wij willen dat Rolls Royce die motor ontwikkelt. Dat leverde werkgelegenheid op, maar leidde ertoe dat het ontwikkelingsproces een vertraging opliep van vier jaar. Uiteindelijk is de motor twee of drie keer zo duur geworden.’
Ook Schütz denkt zeker dat Europese defensiesamenwerking tot besparingen kan leiden, maar vindt het noemen van bedragen erg riskant. ‘De Europese Commissie zegt vaak dat niet intensiever samenwerken tussen de 25 en 100 miljard per jaar kan kosten. Het is krankzinnig om zo’n grote marge te gebruiken. Die wijst op een fundamenteel methodologisch probleem, de onmogelijkheid om die kosten te beramen. Ik heb het enkele jaren terug geprobeerd met wat collega’s en het was onmogelijk.’
Conclusie
Niemand weet hoeveel effectiever de Amerikaanse defensie-uitgaven zijn in vergelijking met Europa. Harde data over de inzetbare legertroepen en -materialen op beide continenten ontbreken namelijk. Hoewel experts denken dat Europa zeker kosten kan besparen door meer samen te werken op het gebied van defensie, is het onmogelijk om hier concrete bedragen aan te hangen.
Foto: soldaten van de internationale Nordic Battle Group bij een oefening in 2010. Foto Irish Defence Forces (Wikimedia Commons, CC BY 2.0)
