D66 hamert er in het verkiezingsprogramma op dat de Europese Unie voor Nederland van groot belang is. En onderbouwt dat met cijfers. Maar hoe hard zijn die cijfers eigenlijk?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
D66 laat er geen twijfel over bestaan in het verkiezingsprogramma:
“De Europese Unie is en blijft, ook na een Brexit, voor Nederland van economisch levensbelang.”
En vervolgens wordt die stelling gestaafd met cijfers:
“Onze vrije export naar EU-lidstaten levert ons jaarlijks 120 miljard euro op. En aan de voordelen die de euro ons brengt, verdienen we jaarlijks ongeveer een weeksalaris. Anderhalf miljoen Nederlanders danken hun baan aan de export naar EU-landen.”
Nieuwscheckers vraagt zich af wat er klopt van deze claims. “Dit soort getallen zijn per definitie onmogelijk te berekenen”, vertelt econoom Lex Hoogduin als we hem de cijfers voorleggen.
Waar D66 de cijfers vandaan haalt, is niet duidelijk. De partij wil niet reageren op onze vraag waar de cijfers op zijn gebaseerd. Wel komen bovengenoemde eerste en derde bewering van D66 overeen met de uitkomsten van het rapport Nederland leeft van Europa [pdf] van ondernemersorganisaties VNO-NCW, MKB-Nederland en LTO Nederland. De claim over het extra weeksalaris komt uit een ruim vijf jaar oud onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB).
EU van levensbelang voor exportinkomsten?
“Economie is niet alsof je uit het raam naar je thermometer kijkt en meteen kunt constateren dat het 23 graden is”, zegt Lex Hoogduin, hoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is expert op het gebied van instabiliteit van financiële markten en instituties. “Die 120 miljard euro is een schatting. Het ligt er maar net aan welk instituut welke economische modellen gebruikt. Uitkomsten van dit soort onderzoeken zijn geen harde feiten: er zitten altijd schattingselementen in.”
D66 noemt de Europese Unie in het verkiezingsprogramma “van levensbelang voor Nederland”, onder andere dus vanwege die grote opbrengst uit de vrije handel met EU-lidstaten. De partij lijkt daarmee te beweren dat Nederland zonder de EU veel minder zou overhouden aan export.
“Als je mij vraagt of de EU meer handel voor Nederland heeft opgeleverd, antwoord ik met volle overtuiging ‘ja’. Maar hoeveel extra geld Nederland daarmee verdient, daar kan ik niks over zeggen”, vertelt Sylvester Eijffinger, hoogleraar financiële economie aan de Universiteit van Tilburg. “In de economie gebruiken we het woord ‘counterfactual’: economen kunnen niet berekenen wat er gebeurd zou zijn, wanneer een bepaalde maatregel niet doorgevoerd was.”
Extra weeksalaris? ‘Buitengewoon speculatief’
Over de claim dat Nederlanders een extra weeksalaris overhouden door het invoeren van de euro, is al eerder discussie geweest. In 2011 publiceerde het CPB het boek Euro(pa) in crisis, waarin staat dat “we hoogstens ongeveer een weeksalaris” overhouden aan de voordelen van de euro. In een interview met De Telegraaf uit 2014 zwakte Coen Teulings, toenmalig CPB-directeur en mede-auteur van Euro(pa) in crisis, de bewering al af. Hij stelde dat er aan “die rekensom niet veel waarde moet worden gehecht.”
Hoogduin vindt de berekening van het CPB “sowieso irrelevant”. De Europese Centrale Bank (ECB), die de euro beheert, is volgens hem opgericht om de stabiliteit van de euro te waarborgen, niet om de burger “extra weeksalarissen te bezorgen.” Een stabiele euro levert mensen zeker financiële voordelen op. Maar het is “letterlijk onmogelijk die cijfers in absolute voordelen om te rekenen”, volgens de econoom.
Eijffinger beaamt dit oordeel: “Het is buitengewoon speculatief van het CPB om te zeggen dat Nederlanders een extra weeksalaris verdienen door voordelen van de euro.” Ook hier komt het begrip ‘counterfactual’ weer opdagen: economen weten niet wat er gebeurd zou zijn als Nederland geen euro zou hebben.
Uiteindelijk velt Eijffinger vooral een genadeloos oordeel over de claim van het extra weeksalaris: “Ik vind het nogal onverstandig van D66 om dit als feit in hun verkiezingsprogramma te zetten. Maar ja, je weet dat het verkiezingstijd is wanneer politici onverstandige dingen gaan zeggen.”
D66 was niet bereikbaar voor commentaar op de uitspraken van beide economen.
1,5 miljoen banen weg zonder EU?
De vrije export brengt volgens D66 niet alleen 120 miljard euro in het laatje, maar zorgt er ook voor dat 1,5 miljoen Nederlanders een baan hebben. Ook hier lijkt D66 te willen zeggen dat die hele markt instort bij een vertrek uit de EU.
Volgens Hoogduin zouden er inderdaad veel banen verloren kunnen gaan, maar hij zegt ook: “Landen die geen lid zijn van de EU doen het ook prima. Er hoeven geen talloze ontslagen te vallen als het echt zover komt dat we uit de EU stappen. Maar dat moet dan wel heel voorzichtig gebeuren.”
Conclusie
Kortom, D66 kan niet zomaar beweren dat Nederland 120 miljard euro aan de vrije export verdient, “we’’ er jaarlijks een extra weeksalaris bij krijgen door de euro en dat we zo afhankelijk zijn van de EU dat anders 1,5 miljoen mensen geen baan zouden hebben. Economische cijfers zijn vaak geen harde feiten. Ook in dit geval niet.
Update 16 februari, 12.45 uur
Naar aanleiding van een Twitter-reactie van econoom Mathijs Bouman heeft Nieuwscheckers contact met hem opgenomen. Hij vond namelijk dat onze uitspraken over D66 genuanceerder konden zijn, met name over het weeksalaris. Zo noemde hij op Twitter een rapport van de Europese Commissie uit 2008. Vraag blijft hoe relevant deze cijfers anno 2017 nog zijn. Zijn visie: “De getallen over de voordelen van de euro zijn inderdaad onmogelijk te berekenen, maar het is goed dat er in ieder geval een poging wordt gedaan. Je kunt ook niet berekenen hoeveel kinderen door vaccinaties gered worden, maar je kunt het wel proberen te benaderen.”
