Je kopieert een nieuwsbericht van De Telegraaf, voegt daar wat schokkende foto’s van aangevreten lichaamsdelen aan toe, plaatst er een clickbait-kop boven en voilà: je hebt een artikel dat geheid tientallen clicks genereert, zonder dat je er zelf moeite voor hebt gedaan. Viralonline deed dat onlangs met een artikel over vleesetende bacteriën. Maar dat is plagiaat, en bovendien staan er foto’s bij van andere ziektebeelden.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Op 11 oktober publiceerde De Telegraaf een artikel over de vleesetende bacterie ‘necrotiserende fasciitis’ die jaarlijks tientallen doden veroorzaakt in Nederland. De bacterie wordt door artsen vaak te laat herkend, waardoor patiënten soms al met diepe wonden – die lijken op derdegraadsverbrandingen – in het ziekenhuis terechtkomen. Chirurgen van Brandwondencentrum Beverwijk doen momenteel wetenschappelijk onderzoek naar de bacterie. Ze proberen erachter te komen hoe na chirurgie de minst verminkende littekens kunnen ontstaan, en hoe de bacterie het beste kan worden bestreden.
Ook andere landelijke media schreven over de vleesetende bacterie, waaronder RTL Nieuws, Hart van Nederland en NU.nl.
Kopiëren en plakken
De virale nieuwssite Viralonline merkte het bericht ook op. De site nam het bericht van De Telegraaf integraal over, inclusief de foto die is gemaakt door een professionele fotograaf.
De journalist die het bericht van De Telegraaf heeft geschreven laat ons weten dat er geen toestemming is gegeven voor het overnemen van de tekst en dat de juridische afdeling van De Telegraaf zich hierover zal buigen.
De foto uit het Telegraaf-artikel is afkomstig van Roel Dijkstra Fotografie. Het bureau geeft in een reactie aan dat zij vaak zien dat foto’s illegaal worden overgenomen zonder bronvermelding of betaling. Zij hebben, zoals veel andere fotografen in Nederland, een advocaat die zulke zaken dan verder afhandelt.
Foute foto’s
Viralonline heeft de volgende kop boven het stuk gezet: “Nederland heeft last van vleesetende bacterie! Kijk je uit? Dit zijn de gevolgen!” Maar daar bleef het niet bij: de auteur van Viralonline voegde extra foto’s toe van aangevreten lichaamsdelen, opgezwollen handen en zwerende wonden.
Schokkende foto’s
Omdat het om schokkende foto’s gaat, hebben we ervoor gekozen die niet op te nemen in dit artikel. Als je ze wilt zien, kan dat hier. In dit artikel bespreken we de foto’s van boven naar beneden.
Foto 1: De opgezwollen hand
De eerste foto, de opgezwollen hand, komt bekend voor. Uit een zoekactie met Google Images geeft meteen aan dat het gaat om de bacterie ‘vibrio vulnificus’. De foto hoort bij een artikel over een man die een bacteriële infectie opliep na het eten van sushi. Onder meer De Telegraaf schreef daar op 30 augustus 2018 over en gebruikte ook die foto. Het ging in dit geval dus niet om een ontsteking die veroorzaakt werd door necrotiserende fasciitis.
Ed Kuijper, professor aan het Leids Universitair Medisch Centrum en onder meer gespecialiseerd in klinische bacteriologie, legt uit wat vibrio vulnificus is: “Dat is een bacterie waar mensen last van kunnen krijgen als zij in contact komen met (oppervlakte)water en vissen. Het kan binnendringen in reeds bestaande wonden. De verwekker en het ziektebeeld zijn anders dan bij de necrotiserende fasciitis, maar het kan af en toe wel op elkaar lijken.”
Deze foto is door Viralonline dus van een andere site gehaald, zonder dat er daadwerkelijk is gekeken naar het achterliggende verhaal van het beeld.
Foto 2: De open wond
Ook bij de tweede foto maken we gebruik van Google Images. We vinden uiteindelijk via Twitter de oorspronkelijke bron: een artikel van de Universiteit van Melbourne, waar de foto staat onder bronvermelding van ‘Medical Journal of Australia’. Het artikel gaat over de vleesetende bacterie ‘Buruli ulcer’ die afgelopen april ‘oprukte’ in de Australische regio Victoria. Die bacterie komt echter niet voor in Nederland, maar alleen in Afrika, Zuid-Amerika en de zogenoemde ‘Western Pacific Region’. [[De ‘Western Pacific Region’ is een door de Wereldgezondheidsorganisatie WHO-opgestelde lijst van landen die binnen dat gebied vallen. Het gaat om onder meer Australië, China, Japan, Maleisië, de Filipijnen en Nieuw-Zeeland.]]
“Buruli ulcer doet langer over zijn ontstaan dan de necrotiserende fasciitis en is een totaal andere bacterie. Ze komt niet voor in Nederland, en wordt alleen gezien als importziekte”, licht Kuijper toe. “In het LUMC hebben we in ieder geval nog nooit iemand hiermee gezien.”
De tweede foto is dus ook geen beeld van iemand met necrotiserende fasciitis.
‘Alles op één hoop’
Jaco Suijker, arts-onderzoeker van het Rode Kruis ziekenhuis, werkt mee aan het onderzoek naar necrotiserende fasciitis. We bespraken telefonisch met hem de foto’s van Viralonline.“Het is duidelijk dat er van alles op één hoop is gegooid. Als veel mensen dit artikel lezen, vertekent dit het beeld van necrotiserende fasciitis.”
Foto 3: Het been
De derde foto spoorden we ook op via Google Images. De afbeelding van het been, met daarop een grote wond, komt voor in artikelen over de buruli ulcer -uitbraak in Australië: in combinatie met dezelfde verhalen als bij de tweede foto. Onder meer SBS News, een grote Australische nieuwszender, gebruikt het beeld. Wederom dus geen necrotiserende fasciitis.
Foto 4: De voeten
De oorspronkelijke bron van de foto van de voeten is een artikel van de Rod Ryan Show, een Amerikaanse radioshow. De website heeft de foto’s weggehaald, maar op onder meer de site van Daily Mail zijn de beelden nog te vinden.
Het betreft een ingezonden bericht van een anonieme luisteraar, die een virus opliep in de plaatselijke sportschool. Hij denkt dat het komt door het douchen zonder slippers. In het artikel van Daily Mail wordt gesproken over vleesetende bacteriën; maar elders worden het ook wratten genoemd die veroorzaakt zouden zijn door het humaan papillomavirus.
We kunnen niet met zekerheid zeggen wat de oorzaak is voor de wonden onder de voet. Mede door het feit dat er verschillende verhalen de ronde doen, én doordat het geen medische publicatie is.
We vroegen daarom verschillende specialisten naar de foto te kijken. Iedereen gaf aan dat het moeilijk te zien is wat de verwekker in dit geval is. Ook is necrotiserende fasciitis vaak lastig te herkennen. Men sluit noch wratten, noch necrotiserende fasciitis uit. Wel gaven de specialisten aan dat het een infectie kan zijn die door A-streptokokken is veroorzaakt. Dat is een verzamelnaam voor de pusvormende streptokok-bacterie, die ook fasciitis kan veroorzaken.
Conclusie
Viralonline heeft plagiaat gepleegd door het artikel over de vleesetende bacterie ‘necrotiserende fasciitis’ van De Telegraaf over te nemen, inclusief foto. Bovendien heeft de site er foto’s aan toegevoegd van lichaamsdelen die aangetast zouden zijn door de vleesetende bacterie necrotiserende fasciitis. Na onderzoek kunnen we met zekerheid zeggen dat op drie van de vier foto’s geen necrotiserende fasciitis te zien is. Bij de vierde en laatste foto, van de voeten, kunnen we niet met zekerheid zeggen of het wel of geen necrotiserende fasciitis is.
