Als we niks doen, is in 2040 25% van Nederland ouder dan 65 en werkt 25% in de zorg

In 2020 was een op de vijf Nederlanders ouder dan 65 en in 2040 zal dit een op de vier zijn, waardoor in 2040 een op de vier mensen in de gezondheidszorg zal moeten werken om aan de vraag te voldoen, terwijl dat er nu een op de zes oftewel 1,3 miljoen mensen zijn.

Waar

Op de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen had demissionair premier Mark Rutte het tijdens de eerste termijn van het kabinet over de zorg. Aan het begin van zijn toelichting over het kabinetsbeleid over de ouderenzorg, had hij het volgende (2:22:13) te zeggen over heden en toekomst van de zorg en de hoeveelheid ouderen die we in Nederland hebben:

Delen van deze bewering komen ook terug in het concept-verkiezingsprogramma van D66 [pdf]:

• “Met de huidige manier van werken, zou in 2040 één op de vier mensen in de zorg moeten werken” (p. 42).
• “Op dit moment werkt één op de zes mensen in de zorg” (p. 60).
• “Als we niets doen dan werkt in 2040 één op de vier mensen in de zorg” (p. 71).

De bewering dat een op de vier mensen in 2040 in de zorg moet werken om aan de vraag te voldoen, staat ten slotte ook in het verkiezingsprogramma van BBB [pdf]:

• “Tegen 2040 moet één op de vier werkenden werkzaam in de zorg zijn om aan de vraag te voldoen” (p. 57).

We kijken eerst naar de toename van het aantal 65-plussers in Nederland en bekijken daarna de prognose voor het benodigd aantal zorgmedewerkers in 2040.

Over de leeftijdsopbouw van de Nederlandse bevolking houdt het CBS de bevolkingspiramide bij. Er zijn op de gelinkte pagina piramides beschikbaar van 1950 tot 2022 en ook piramides met prognoses voor de jaren 2023 tot 2070. Bij elke piramide staat hoeveel mensen er in dat jaar in Nederland woonden of hoeveel er verwacht wordt dat er in dat jaar in Nederland zullen wonen. De tabellen waar de verschillende piramides op gebaseerd zijn, geven ook voor elke leeftijd van 0 tot 105 jaar aan hoeveel mensen van die leeftijd er in dat jaar in Nederland woonden of zullen wonen.

Via deze pagina kunnen we dus de relevante cijfers voor 2020 en de verwachtingen voor 2040 checken. In 2020 woonden er in Nederland ongeveer 17,408 miljoen mensen en als alle rijen in de tabel met een leeftijd hoger dan 65 bij elkaar opgeteld worden, komen we uit op 3,186 miljoen mensen. Dat is ongeveer 18,3% van de totale bevolking in 2020 en komt redelijk in de buurt van de een op de vijf (20%) die Rutte noemt.

Met het doorlopen van dezelfde procedure voor de bevolkingspiramide van 2040, vinden we een totale (verwachte) bevolking van 19,348 miljoen, van wie 4,628 miljoen boven de 65. In 2040 is dus de verwachting dat ongeveer 23,9% van de mensen ouder zal zijn dan 65. Ook dit percentage komt in de buurt van Ruttes percentage (een op de vier of 25%).

Hoe zit het met de hoeveelheid mensen die in de zorg werkt, waar niet alleen Rutte, maar ook D66 en BBB het over hebben? Ook hiervoor kunnen we deels naar het CBS kijken. Op de site is een grafiek beschikbaar over de werkzame beroepsbevolking per beroepsklasse in het tweede kwartaal van 2023. Volgens de bijbehorende tabel werkten er in die periode in totaal 9,734 miljoen mensen in Nederland. Het aantal mensen dat in het tweede kwartaal van 2023 in de zorg werkte was 1,39 miljoen. Dit is ongeveer 14,3% van de totale werkzame bevolking en ligt weer net iets onder het percentage genoemd in de politiek: een op de zes (ofwel 16,7%). Ook ligt die 1,39 miljoen in de buurt van de 1,3 miljoen die Rutte noemde.

Om erachter te komen of in 2040 een op de vier Nederlanders in de zorg zal moeten werken, moet er dieper gegraven worden. Er zijn een aantal artikelen over dit onderwerp die berekeningen uit een rapport van de Sociaal-Economische Raad (SER) [pdf] citeren, maar als het daadwerkelijke rapport geraadpleegd wordt, zijn er geen berekeningen te vinden. Op pagina’s 22, 67 en 158 staat dat er “tegenwoordig” (juni 2020) een op de zeven mensen in de zorg werken en in 2040 een op de vier mensen in de zorg zal werken. In elk van de drie gevallen wordt de begroting van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 2020 als bron gegeven. In deze begroting staat op pagina 8 inderdaad dat in 2040 een op de vier mensen in de zorg zal werken. Hetzelfde geldt voor pagina 7 van de begroting van het ministerie van 2021. In geen van beide begrotingen wordt dit verder onderbouwd: een doodlopend spoor.

Een ander pad leidt naar een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) getiteld Kiezen voor Houdbare Zorg. Dit rapport is van september 2021 en op pagina 105 staat een tabel met concrete cijfers. De cijfers in de tabel zijn een prognose van de WRR van de beroepsbevolking en arbeidsvraag in de zorg in 2030, 2040, 2050 en 2060. Volgens de tabel zal de beroepsbevolking in 2040 9,26 miljoen mensen tellen en zal er vraag zijn naar 2,3 miljoen mensen in de zorg. Zoals in de tabel staat, gaat het hier om een percentage van 25,3% of iets meer dan een vierde van de voorspelde beroepsbevolking in 2040. 

Zoals Rutte al aangaf bij de Algemene Politieke Beschouwingen, gaat dit cijfer alleen op als er niks gedaan wordt. Dat is een van de aannames waar de berekeningen van de WRR op berusten en er worden bijvoorbeeld geen beleidsreacties van de politiek in beschouwing genomen. De prognoses uit de tabel zullen dus niet daadwerkelijk uitkomen.

De beweringen die Mark Rutte deed over de ontwikkeling van het aantal mensen ouder dan 65 kloppen dus in grote lijnen volgens de bevolkingspiramides van het CBS. Wat door Rutte en D66 gezegd wordt over de zorg klopt ook: ongeveer een op de zes werkzame mensen werkt nu in de zorg en als alles gelijk blijft, zal in 2040 een op de vier werkzame mensen in de zorg moeten werken.