Nieuwscheckers heeft sinds 2009 ruim 750 factchecks gepubliceerd. Tot en met november zijn er in dit jaar 89 bijgekomen. Dat soort statistieken zijn eenvoudig te achterhalen in de onlangs gelanceerde factcheckdatabase van BENEDMO. De site leert ook dat Nieuwscheckers dit jaar rond de acht procent van de Nederlandstalige factchecks heeft gepubliceerd: het totaal ligt op 1200 door onder andere DPA, Knack, VRT en Gezondheid en wetenschap.
De BENEDMO-database doet vooral realiseren dat factchecken geen nichehobby meer is. Een snelle schatting leert dat de database meer dan 120.000 checks indexeert in meer dan twintig talen. Zo zijn er dit jaar vele honderden checks geproduceerd door Indiase factcheckers in het Engels, Tamil en Telugu. Die laatste twee talen hebben een eigen schrift, maar toch zijn die factchecks in de database vindbaar dankzij een meertalige semantische zoekmachine. Zo’n zoekmachine kijkt verder dan letterlijke matches tussen trefwoorden, door de bredere betekenis van woorden en context mee te nemen in de zoekopdracht.
In de linkerkolom kun je tegelijkertijd selecties aanvinken, zoals taal, publicatieperiode en de organisaties die erkend zijn door het International Fact-Checking Network (IFCN), en die zich daarmee houden aan standaarden wat betreft werkwijze en transparantie. Overigens is circa 90 procent van de checks in de database afkomstig van IFCN-leden.
Index met samenvattingen
Wat heb je aan zo’n stuwmeer met factchecks? Ten eerste is het handig voor factcheckers om bij research snel te achterhalen of beelden en beweringen al eerder zijn geanalyseerd. Omdat de database elk uur wordt geüpdatet, heb je via deze weg een vinger aan de pols. Het voorkomt bovendien dubbel werk, vooral bij beelden die door de jaren heen bij herhaling viraal gaan. Bovendien is de BENEDMO-database een omvangrijker collectief geheugen en beter doorzoekbaar dan Google Factcheck Explorer, of de Database of Known Fakes.
Werkt de BENEDMO-database helemaal zoals je verwacht en hoopt? Het is vooral even wennen, ook omdat de uitleg en instructie vrij summier zijn.
Zo is het is goed om te realiseren dat de database een index is, en geen compleet overzicht. Alleen de titel, lead of samenvatting en eventueel de claim zitten erin. Dat betekent dat ruim 90 procent van de bijbehorende factcheck-tekst niet wordt doorzocht. Wie zoekt op trefwoorden vindt kortom alleen checks waarin dezelfde woorden ook voorkomen in titel en samenvatting. Het ‘zoekvenster’ waarmee je speurt naar soortgelijke onderwerpen in andere factchecks is kortom beperkt, maar levert in ieder geval in dezelfde taal bruikbare resultaten.
Semantisch zoeken
Verder zijn de resultaten van de semantische zoekmachine niet eenvoudig te doorgronden. Zo publiceerde Nieuwscheckers een factcheck van een video met gekooide kinderen in Gaza, die viraal ging kort na de aanval van Hamas op Israël. Wie zoekt met woorden uit de titel ‘gekooide Israëlische kinderen’ in de trefwoordfunctie vindt precies die ene factcheck.
Dezelfde drie woorden in de semantische optie levert een veel langere lijst, met rond plek tien enkele checks van dezelfde video. De overige hits gaan ook over kinderen, Palestina en Israël, maar ze behandelen andere beweringen en beelden. Om daar een goed idee van te krijgen moet je samenvattingen soms vertalen uit bijvoorbeeld het Albanees.
Zoeken naar gerelateerde factchecks kan ook met een optie die pas zichtbaar wordt als je met je cursor over een factcheck gaat. Dan verschijnt namelijk in de rechterbovenhoek in het blauw Related articles. Je ziet die optie eenvoudig over het hoofd, maar als je daarop klikt wordt de integrale samenvatting automatisch in de semantische zoekmachine gestopt.
Dat levert een uitgebreide lijst zoekresultaten. Uitgaande van de check van de gekooide kinderen levert dat op de eerste pagina zoekresultaten acht factchecks van dezelfde video in onder meer het Spaans, Pools en Duits. Zoeken met zinnen of complete alinea’s vergroot kortom de kans op relevante resultaten.
Geen beeldzoeker
Wie zoekt in de BENEDMO-database realiseert zich hoezeer factchecks vaak draaien om beweringen gebaseerd op video’s en foto’s. Als gebruiker zoek je intuïtief in de resultaten naar checks met een vergelijkbaar beeld boven de tekstuele samenvatting. Als je klikt op Related articles verwacht je daarom eigenlijk dat factchecks van identieke beelden hoog scoren en bij elkaar staan. Maar omdat de zoekmachines van de database alleen werken met woorden is die verwachting niet terecht. Het duurt even voordat je je dat als gebruiker realiseert.
Omdat beeld zo’n prominente rol speelt in hoaxes, virale berichten én factchecks, zou een beeldzoekoptie een zeer welkome aanvulling zijn, à la Google Image Search of de nieuwe beeldfunctie in Google Fact Check Tools. Je kunt dan een beeld uploaden en zien of het al eerder is geanalyseerd. Het punt is namelijk dat als een oud beeld viraal gaat met een nieuwe bewering en context, het de vraag is of je met trefwoorden de eerdere factchecks snel boven tafel krijgt.
Ondanks dat er altijd wat valt te klagen en te wensen, is de BENEDMO-database een flinke stap vooruit voor het factchecken. Bovendien is dit pas versie 1.0. De praktische gebruikswaarde kan met nieuwe updates en verdere verbetering van de user interface en zoekfuncties alleen maar verder groeien.
