Zijn de tien plagen van Egypte uit het bijbelboek Exodus historische gebeurtenissen? Duitse weten-schappers zijn ervan overtuigd dat Egypte in de tijd van Mozes echt geteisterd is door kikkers, sprinkhanen, hagel en andere rampen: “Biblical plagues really happened, say scientists”, kopte de Daily Telegraph. Oorzaak: niet de wrekende hand van God, maar een aantal grote klimaatveranderingen onder invloed van een vulkaanuitbarsting. De bevindingen van de onderzoekers zijn de wetenschappelijke basis voor de National Geographic-serie Bible Uncovered. Nieuwscheckers gaat op zoek naar de feiten en ontdekt een fout: de vulkaan barstte veel te vroeg uit om de plagen te veroorzaken.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De National Geographic-serie is gebaseerd op klimaatgegevens die verzameld zijn door wetenschappers van de Universiteit van Heidelberg en het Leibniz Instituut in Berlijn. Volgens hen zouden de gegevens erop wijzen dat de Bijbelse plagen 3000 jaar geleden hebben plaatsgevonden in Pi-Ramesse in het Oude Egypte. Deze stad zou op dat moment door alle inwoners verlaten zijn als gevolg van een grote droogte en enkele natuurrampen. Deze natuurrampen zouden op hun beurt de tien plagen kunnen verklaren, zeggen de Duitse wetenschappers tegen de Britse krant The Daily Telegraph.
Groot verschil in tijd
In het artikel wordt gesproken over een gigantische vulkaanuitbarsting op ruim duizend kilometer afstand van de plek waar de plagen plaatsgevonden zouden hebben: de vulkaan Thera op het eiland Santorini. Dat deze vulkaan invloed zou kunnen hebben op het klimaat is logisch. Maar het probleem is het aantal jaren tussen de uitbarsting en de stroom plagen. De plagen zouden volgens de onderzoekers namelijk 3000 jaar geleden hebben plaatsgevonden, de vulkaanuitbarsting 500 jaar daarvoor. Nadine von Blohm, van het Duitse Institut für Physik der Atmosphäre, gelooft dat de vulkanische as de oorzaak was van plaag nummer zeven (heftige aanhoudende hagelbuien), acht (overvloed aan sprinkhanen) en negen (duisternis). Maar kan een vulkanische uitbarsting 500 jaar later nog voor dit soort effecten zorgen?
Prof. Dr. Ir Willie Peijnenburg, verbonden aan het Laboratory for Ecological Risk Assessment van het RIVM en aan de Universiteit Leiden, legt uit: “Het is belangrijk om bij de interpretatie van het verloop van de plagen en de gevolgen voor het Bijbelverhaal in het oog te houden dat de gebeurtenissen in de tijd verschoven kunnen zijn. Er zou dan sprake kunnen zijn van overlevering van ingrijpende gebeurtenissen. Ik denk dat het mogelijk is dat de vulkaan in de relatief directe omgeving het regionale klimaat kan veranderen. Dit zou dan kunnen zorgen voor verduistering, meer kiemen in de lucht die hagel veroorzaken en als gevolg van verandering van het weer sprinkhaanplagen. Maar ik kan me niet voorstellen dat dit alles na 500 jaar optreedt.”
Geen ooggetuigenverslag
Niet alleen natuurwetenschappers zijn sceptisch over de beweringen van de Duitse onderzoekers. Ook Prof. Dr. W.B. Drees, godsdienstfilosoof aan de Universiteit Leiden, vindt het zonde dat Bijbelverhalen door wetenschappers op deze manier verklaard worden: “Ik vind het de benadering die je typisch zou verwachten van ingenieurs of natuurwetenschappers die misschien wel goed in hun vak zijn, maar erg weinig antenne hebben voor historische en andere culturele processen. Voor zover wij weten gaat het in het Exodus-verhaal om verhalen die honderden jaren later zijn opgeschreven. In zo’n situatie is zo’n verhaal primair een literaire vorm waarin een culturele waarheid wordt uitgedrukt. In dit geval een visie op de eigen identiteit, die wordt verhaald door een semi-historisch verhaal. Misschien met elementen die in die tijd bekend waren (sprinkhanen, en zo meer), maar niet alsof het een ooggetuigenverslag is, geschreven als een handboek.”
Ook over de beweringen van de Duitse onderzoekers heeft Drees iets te zeggen: “De religieuze visie wordt erg simplistisch opgevat indien het zou gaan om een verkeerde verklaring voor vreemde gebeurtenissen; het gaat in de geloofspraktijk veel meer om de vorming van gemeenschap en expressie van identiteit, om waarden en houdingen, en zo meer.”
De Duitse onderzoekers hebben niet gereageerd op herhaalde verzoeken om contact op te nemen met Nieuwscheckers.