Covid-vaccinatie kent bijwerkingen maar apenpokken zit daar niet bij

Apenpokken is eigenlijk gordelroos en een bijwerking van covid-vaccinatie

Onwaar

Een Engelstalige video op Twitter doet het lijken alsof apenpokken een bijwerking is van coronavaccinatie. De video vertelt in dertig seconden hoe het eigenlijk zou zitten met de opkomst van apenpokken. Een oudere, veel minder gelikte versie van deze video deed in juni de ronde.

De eerste video heeft met twee posts op Twitter en een half dozijn retweets en bijna vierhonderd views geen overdreven groot bereik. Een search op Facebook en Youtube met een flinke reeks zoektermen levert geen resultaat, maar mogelijk is de video daar vanwege schending van copyright verwijderd. Op het vrijwel ongemodereerde alt-tech videoplatform Bitchute komt de video echter ook niet naar voren in de zoekresultaten.

Dat geldt tot slot ook voor een uitgebreide reverse image search met stills uit de video via de analysetool van plugin InVid. Met name de zoekmachine Yandex levert weliswaar heel veel lijkende beelden, maar geen matches. Een close-up van een gezicht op een donkere achtergrond is dan ook weinig specifiek.

Daarmee blijft de herkomst van de video vooralsnog in nevelen gehuld. De voice-over klinkt Amerikaans, maar is waarschijnlijk computer-gegenereerd, gezien de monotone dictie in één pauzeloze zin. Toch is dit meer dan een haastige videobewerking; iemand heeft er tijd en de nodige aandacht aan besteedt, om de desinformatie een geloofwaardige indruk te laten maken. Mogelijk is de video van een ander, al dan niet besloten forum gekopieerd, zoals Telegram.

Op social media circuleren al langer berichten die claimen dat de opkomst van apenpokken te wijten is aan coronavaccinaties. Daarbij wordt een verband gelegd met gordelroos, een opleving van een sluimerende herpes zoster infectie, een virus dat vrijwel alle mensen boven de vijftig bij zich dragen.

Als dit herpesvirus actief wordt en de kop weer opsteekt, ontstaat er pijnlijke rode huiduitslag. De klachten lijken alleen oppervlakkig op een infectie met apenpokken. Toch is dat voor sommigen voldoende om covid-vaccinatie de schuld te geven. In dat soort complotverhalen is huiduitslag een bijwerking van covid-vaccinatie, en geen apenpokken maar gordelroos. Alleen zou dat door de medische gemeenschap en overheden worden verzwegen.

Deze video doet er wat misleiding en desinformatie betreft een schepje bovenop, door een voorlichtingsvideo over gordelroos te bewerken met extra tekst en een nieuwe voice-over. De originele video is afkomstig van knowshingles.com.au, een site die GlaxoSmithKline in 2021 lanceerde, bedoeld om bewustwording van risico’s en behandeling van gordelroos te stimuleren. Zulke publiekscampagnes draaien niet om het aanprijzen van een geneesmiddel, maar kunnen wel artsenbezoek stimuleren, en daarmee behandeling en het voorschrijven van middelen.

De bewerkte versie van de video heeft een desinformatie make-over gekregen in woord en beeld, waardoor de indruk wordt gewekt dat covid-vaccinatie de oorzaak is van apenpokken. In een aantal scenes is het woord ‘monkeypox’ toegevoegd, zo laat zij-aan-zij vergelijking van de originele en bewerkte video zien. Aan het eind van de video is het logo van Pfizer toegevoegd, een van de belangrijkste producenten van covid-vaccins.

De fake voice-over versterkt de beeldboodschap met de volgende tekst.

In de video worden twee verhaallijnen gevolgd: de oorzakelijke relatie tussen covid-vaccinatie en optreden van gordelroos, en het verwarren of ‘rebranden’ van gordelroos en apenpokken.

Wat de eerste betreft: er zijn een aantal wetenschappelijke publicaties verschenen waarin is gewezen op een zeldzame reactivatie van herpesvirus na vaccinatie. In 2021 opperde een groep Nederlandse onderzoekers die mogelijkheid aan de hand van een klein aantal observaties bij patiënten.

Een vrijwel tegelijkertijd verschenen meta-analyse van het optreden van gordelroos na covid-vaccinatie komt tot een andere conclusie: “Tot op heden is er geen bewijs van een verband tussen covid-19 vaccinatie en herpes zoster.”

Een tweede meta-analyse uit 2022, gebaseerd op de grootschalige VAERS-database in de Verenigde Staten, schat de kans iets hoger, maar noemt het risico nog steeds verwaarloosbaar met 0,7 gevallen per 100.000 gevaccineerden, waarbij vrijwel alle gevallen milde symptomen hadden. Andere onderzoekers wijzen erop dat het risico waarschijnlijk lager ligt dan 0,7 per 100.000, omdat de studie niet heeft gekeken naar het tegelijkertijd voorkomen van andere aandoeningen.

Hoe dan ook blijkt uit analyse van gegevens van miljoenen gevaccineerden dat het risico op gordelroos na vaccinatie in het ergste geval zeer klein is.

Het idee dat gordelroos wordt verward met apenpokken circuleert al sinds mei 2022, toen de media aandacht kregen voor deze infectieziekte. In een geval ontstond de verwarring simpelweg door gebruik van een verkeerde illustratie.

Andere berichten gingen aan de haal met de gordelroos-cijfers uit VAERS, maar die analyse is in een factcheck weerlegd.  In deze check van Reuters worden meerdere verkeerde aannames over overeenkomsten tussen gordelroos en apenpokken ontzenuwd.

De voice-over in de Australische video over gordelroos en apenpokken haakt in het slot aan op andere verhalen rond bijwerkingen van corona-vaccinaties: bloedstolsels en pericarditis.

Sommige complotsites propageren al langer de wildste verhalen over bloedstolsels bij overledenen die een covid-vaccinatie hadden gehad. Begrafenisondernemers zouden klonters zien als ze iemands bloed vervangen door een conserverende vloeistof. Op Twitter circuleren ook met regelmaat nieuwe varianten van dergelijke bloedstollende verhalen.

In een recente Twitter-video, die ook door Nederlandse accounts wordt gedeeld, komt begrafenisondernemer John O’Looney aan het woord. Hij houdt een potje met sliertig materiaal omhoog – volgens hem afkomstig uit de hartvaten van een gevaccineerde overledene

O’Looney is een bekend figuur uit de wereld van complotten en onwaarheden over het effect van vaccinatie en de risico’s van covid-infecties. Hij figureerde onder meer in een video van complotsite InfoWars, schrijft Politifact in deze uitgebreide factcheck van berichten over bloedstolsels.

Er is wel anekdotisch bewijs dat bij het balsemen van lichamen bloedstolsels worden gevonden, maar de meest plausibele verklaring daarvoor is dat de overledene ondanks vaccinatie toch de ziekte heeft opgelopen. En bij een ernstige, dodelijk verlopende corona-infectie worden inderdaad vaker bloedstolsels gezien. Bij het balsemen van covid-slachtoffers werden al abnormale stolsels gevonden lang voordat vaccinaties beschikbaar kwamen, zegt een van de geïnterviewde begrafenisondernemers.

Toch is de relatie tussen covid-vaccinatie en risico op bloedstolsels, en bijvoorbeeld hersentrombose als gevolg daarvan, niet uit de lucht gegrepen. Analyse van medische gegevens van miljoenen Britse gevaccineerden laten inderdaad een verhoogde kans op bloedstolsels zien, waarvan een deel leidt tot ziekenhuisopname en sterfte.

Daarbij maken de onderzoekers een belangrijke kanttekening: “Het risico van de meeste van deze voorvallen was aanzienlijk hoger en langduriger na besmetting met SARS-CoV-2 dan na vaccinatie in dezelfde populatie.” Dat scheelt ongeveer een factor tien: bij mensen met een covid-infectie werd hersentrombose gezien bij 39 op de miljoen mensen, na covid-vaccinatie bij 4,1 per miljoen.

De tweede en laatste bijwerking die de voice-over in de Australische video noemt is pericarditis, ofwel een ontstoken hartzakje. Ook dat soort verhalen circuleren al langer, al dan niet ondersteund met schokkende statistieken over sterfte onder jonge mensen.

Vaak wordt hierbij ook de verwante aandoening myocarditis genoemd. De chaos in de luchtvaart zou er mede door veroorzaakt worden. Er wordt op social media verder een relatie gelegd met hartfalen bij sporters. Een aantal van dat soort video’s is gecheckt en het oordeel luidt: onwaar.

Ook bij dit fenomeen geldt dat de bijwerking na covid-vaccinatie inderdaad in zeldzame gevallen kan optreden. Ontsteking van het hartzakje (pericarditis) of de hartspier (myocarditis) komt naar schatting bij 0,5 a 1,7 per 100.000 gevaccineerden voor. Daarbij is vaak een kortdurende ziekenhuisopname nodig, en jonge mannen worden eerder getroffen dan ouderen en vrouwen.

Een recentere analyse van medische gegevens van meer dan honderd miljoen mensen komt tot soortgelijke getallen. Bij mannen van 18-25 jaar ligt het risico op myocarditis of pericarditis na een tweede vaccinatiedosis op circa 2 per 100.000.

De video over apenpokken bevat verschillende vormen van desinformatie. Aan een een bonafide voorlichtingsvideo zijn doelbewust tekst en een misleidende voice-over toegevoegd. In de bewerkte video worden evidente onwaarheden verkondigd, bijvoorbeeld over het optreden van gordelroos na covid-vaccinatie en het feit dat apenpokken eigenlijk gordelroos zou zijn. Verder worden er opmerkingen gemaakt over andere bijwerkingen na covid-vaccinatie, zoals bloedstolsels en ontstekingen aan de hartspier. Die complicaties zijn inderdaad gesignaleerd in medische gegevens van miljoenen covid-gevaccineerden, maar in de video wordt niet verteld dat deze bijwerkingen zeer zeldzaam zijn.