De afname van het aantal klimaatdoden zegt weinig over klimaatverandering

Het aantal klimaatgerelateerde doden is de afgelopen eeuw sterk afgenomen, dus is er geen sprake van een klimaatcrisis.

Deels onwaar

In november was er in Brazilië een klimaattop waar veel landen bijeen kwamen om maatregelen tegen klimaatverandering te bespreken. De resultaten waren sober, maar de top bracht het onderwerp klimaat wel weer even onder de aandacht nadat het bijvoorbeeld tijdens de verkiezingen niet echt een thema was. Zo plaatste klimaatscepticus Ferdinand Meeus een post op X waarin hij benadrukt dat het aantal doden door klimaatgerelateerde rampen zoals overstromingen, droogtes, orkanen en bosbranden sinds 1920 flink gedaald is. 

De post van Ferdinand Meeus is op 10 december een bescheiden 6100 keer bekeken, maar de grafiek gaat al langer rond. Hier wordt hij aangevoerd als voorbeeld van goed klimaatnieuws, terwijl hij hier gebruikt wordt om te suggereren dat de klimaatcrisis wel meevalt. En hier wordt expliciet gezegd dat er geen klimaatcrisis is op basis van de grafiek. 

De grafiek die Meeus op X plaatste, komt oorspronkelijk van Facebook volgens de bronvermelding in de afbeelding. We vinden hem hier (archief) terug op het account van de Deense politicoloog Bjørn Lomborg. Hij is een controversiële figuur binnen de klimaatwetenschap die zichzelf geen klimaatontkenner noemt. Hij vindt wel dat er grotere problemen zijn dan de klimaatcrisis die eerder aandacht verdienen zoals armoede en dat de kosten van het bereiken van nul CO2-uitstoot niet opwegen tegen de baten daarvan. Aan de andere kant beschuldigt klimatoloog Bart Verheggen hem in de Groene Amsterdammer van selectief en misleidend citeren om zijn eigen betoog te ondersteunen. Verheggen noemt Lomborg een ‘pseudoscepticus’: iemand die wetenschap, wat Verheggen rekent als georganiseerde scepsis, afwijst. De Groene Amsterdammer ondersteunt dit oordeel.

Op Facebook schrijft Lomborg dat het aantal klimaatgerelateerde doden in de laatste eeuw met 97 procent is afgenomen: van 485.000 doden per jaar tussen 1920 en 1929, tot ongeveer 11.000 doden per jaar tussen 2010 en 2019. Hij vraagt zich af waarom dit niet vaker in de media te lezen is. Een completere versie van die grafiek vinden we in een artikel dat Lomborg in 2020 schreef over welvaart in de eenentwintigste eeuw. Het gaat hier om figuur 17 in sectie 2.8, waarin ook doden door extreme temperaturen en doden door niet-klimaatgerelateerde rampen (vulkaanuitbarstingen, tsunami’s en aardbevingen) zijn opgenomen. 

Hier lezen we dat Lomborg zich baseert op EM-DAT, een internationale database over rampen met data vanaf 1900. Hij heeft het gemiddeld aantal doden per decennium genomen omdat de cijfers van jaar tot jaar sterk verschillen en de periode 1900 tot 1919 heeft hij niet meegenomen vanwege gaten in de data. Als we de grafiek reproduceren met de cijfers van EM-DAT, komen we op vergelijkbare resultaten uit als Lomborg.

Ook elders lezen we dat het aantal doden bij klimaatgerelateerde rampen afneemt. Zo constadeerde het RIVM eerder dit jaar wel dat het aantal doden door hitte in Nederland sinds 2010 sterk gedaald is. Maar er zitten haken en ogen aan het tellen van doden van klimaatgerelateerde rampen. Het is bijvoorbeeld de vraag wat telt als ramp en of alleen directe of ook indirecte doden van een ramp meegeteld worden. Ook is de data over afgelegen gebieden vaak incompleet waardoor dodentallen onderschat worden. EM-DAT registreerde bijvoorbeeld maar twee hittegolven in Sub-Sahara-Afrika tussen 1900 en 2019.

Hoe zit het dan met het aantal klimaatgerelateerde rampen sinds 1900? Our World in Data heeft dit op een rij gezet, gebaseerd op de EM-DAT database. Hier zien we een gestage stijging van het aantal rampen, vooral vanaf 1975. In dat jaar waren er 69 rampen en in 2024 440, meer dan zes keer zo veel. Dat terwijl het aantal doden dus sterk is afgenomen.

Maar de toename van het aantal klimaatgerelateerde rampen heeft niet alleen te maken met klimaatverandering, maar ook met de manier waarop data verzameld is, zoals Our World in Data schrijft. Over veel oude, kleinschalige rampen van voor 1980 is waarschijnlijk nooit geschreven: het aantal gerapporteerde rampen met minder dan 200 doden steeg nogal sindsdien. Het Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED) werd pas opgericht in 1973 en begon toen met het verzamelen van data over klimaatgerelateerde rampen. EM-DAT werd in 1988 opgericht en raadt zelf aan om data van voor 2000 niet te gebruiken voor trendanalyses. Data van voor 2000 wordt op de website van EM-DAT gelabeld als “historisch”, wat dus zowel geldt voor de cijfers over klimaatgerelateerde rampen en de dodelijke slachtoffers daarvan.

Betekent de afname van het aantal klimaatgerelateerde doden de afgelopen eeuw ook dat het beter gaat met het klimaat? Nee, maar dat is ook niet wat Lomborg in zijn artikel schrijft. De mensheid kan in het algemeen beter omgaan met klimaatverandering. Verbeteringen in weersvoorspelling en waarschuwingssystemen zorgen er bijvoorbeeld voor dat mensen zich beter kunnen voorbereiden op een ramp en de toename in wereldwijde handel heeft ervoor gezorgd dat droogtes niet automatisch meer leiden tot fatale hongersnoden.

Zoals Vox schrijft, kunnen rijkere samenlevingen ook meer besteden aan het redden van mensen. De wereld is de afgelopen eeuw rijker geworden en kan daardoor meer doden voorkomen. Ook in armere landen zoals Mozambique en Bangladesh zijn er nu waarschuwingssystemen en cycloonschuilplaatsen die kunnen helpen om het dodental bij rampen te verminderen. En dat terwijl het aantal klimaatgerelateerde rampen juist is toegenomen. Als er aan de andere kant gebrekkig gewaarschuwd wordt, kunnen er meer doden vallen: waarschijnlijk vielen er 200 doden bij de overstromingen in Valencia in 2024 door late waarschuwingen en gebrek aan richtlijnen. 

Daarnaast worden er ook concrete maatregelen genomen om te beschermen tegen klimaatgerelateerde rampen. In Nederland zijn bijvoorbeeld projecten geweest om het water in grote rivieren meer ruimte te geven en zijn er in 2017 nieuwe veiligheidsnormen gesteld voor dijken, dammen en duinen om te beschermen tegen overstromingen. En dan is er het uitgebreide nationaal Deltaprogramma tegen overstromingen en watertekort. Ook onderzoek van de Europese Commissie [pdf] wijst uit dat investeren in maatregelen tegen waterproblemen, extreme hitte en bosbranden zijn vruchten afwerpt.

Dit past allemaal in het verhaal dat Lomborg wil neerzetten over het klimaat, maar zonder klimaatverandering en dus minder klimaatgerelateerde rampen waren er wellicht nog minder doden gevallen. Volgens onderzoekers van World Weather Attribution heeft een hittegolf die Europa afgelopen zomer trof drie keer zoveel doden als normaal gemaakt door klimaatverandering. En volgens een internationaal onderzoek geleid door het Duitse Max Planck Instituut voor Chemie zal het aantal doden door luchtvervuiling en hitte tegen 2100 juist vervijfvoudigd zijn. Of de daling van klimaatgerelateerde doden die volgens EM-DAT sinds het begin van deze eeuw stagneert, is dus maar de vraag.

Het klopt dat het aantal klimaatgerelateerde doden de afgelopen eeuw flink is afgenomen door een toename in welvaart, innovatie en wereldwijde handel. Tegelijkertijd betekent dat er geen klimaatcrisis is of dat klimaatverandering geen impact heeft. Het aantal klimaatgerelateerde rampen neemt sinds 1975 toe en de gevolgen daarvan zouden in de toekomst voor meer doden kunnen zorgen. Ook stagneert de daling van het aantal doden sinds 2000.