De magnetron zorgt niet voor verlies aan voedingswaarde en beschermt bij normaal gebruik tegen straling

Het gebruik van de magnetron is schadelijk voor het menselijk hart en vermindert de voedingswaarde van het opgewarmde eten.

Onwaar.

Het artikel met de titel ‘Magnetrons ‘verstijven’ je hart en vernietigen je eten – onderzoek bevestigd’ is afkomstig van Leefbewust.nu. In het artikel is te lezen dat de frequentie van de straling uit een magnetron zo hoog is dat die een gevaarlijk effect heeft op je hartslag. Ook zou de straling funest zijn voor de voedingsstoffen in je eten.

De website Leefbewust.nu noemt zich het ‘grootste holistisch gezondheidsplatform & academy in Nederland’ en is in 2012 begonnen vanuit het idee dat mensen met gezondheidsproblemen ‘worden voorgelogen en klein gehouden’. 

De oprichters zijn Mike Verest (‘holistisch gezondheidsdeskundige, lichaamswerker en auteur’) en Gretha Adriana Martina (‘visionair, holistisch gezondheidsdeskundige en NLP master’). Zij baseren zich voor hun producten, diensten en programma’s op ‘internationaal erkende gezondheidsautoriteiten, inheemse sjamanen, spirituele leermeesters en deskundige (sic) in Oosterse en holistische geneeswijze (sic)’. Leefbewust is een community waarvan je betaald lid kunt worden. Ook worden cursussen als ‘detox’ en ‘mindful eten’ aangeboden.

Naar eigen zeggen bereikt Leefbewust Nederland ‘inmiddels miljoenen bezoekers per maand via onze website en social media kanalen’. De Facebookpagina van Leefbewust heeft op dit moment 109 duizend volgers en de Instagrampagina 82 duizend. Ook het Telegramkanaal is populair met meer dan 32 duizend volgers.

Het artikel in kwestie is geschreven door Mike Verest en werd op 30 april 2023 in enigszins gewijzigde vorm verspreid in de nieuwsbrief en in de Telegramgroep van de community. Het is sinds 2020 via de Facebookpagina en in de Telegramgroep van Leefbewust vijf keer opnieuw gepubliceerd en vervolgens duizenden keren bekeken en honderden keren gedeeld en becommentarieerd.

Volgens Mike Verest is een van zijn grootste inspiratiebronnen dr. Joe Mercola. Dit is een Amerikaanse osteopaat en auteur die door de New York Times als de meest invloedrijke verspreider van online misinformatie over corona werd betiteld en volgens Mcgill University ook een hoop onwaarheden verspreidt met een lijst van voedingsmiddelen die je volgens hem nooit zou moeten eten. 

Ook verkoopt Mercola via zijn website twijfelachtige voedingssupplementen, iets waar ook Verest onder zijn nieuwsbrief mee adverteerde. Bovendien heeft ook Mercola volgens dit artikel, een factcheck van JES Restaurant Equipment en dit wetenschappelijke artikel waarin hij geciteerd wordt, magnetrons gevaarlijk genoemd. Dit is echter via zijn eigen website lastig te bevestigen. Iedere zoekterm op zijn website verwijst namelijk naar ‘Dr. Mercola’s Censored Library’ die enkel met een ‘private membership’ toegankelijk is.

Auteur Verest raadt op deze pagina aan om vooral je eigen onderzoek te doen en zegt dat ‘de informatie die ik met je deel enkel bedoeld is om je bewustzijn te verruimen’. Hiermee lijkt hij zich enigszins in te dekken tegen aansprakelijkheid voor de informatie die hij geeft. Deze factcheck wil gevolg geven aan zijn advies: ‘Staar niet blind op wat ik je vertel’.

De algemene claim dat het opwarmen van voedsel met een magnetron gevaarlijk zou zijn, kan wellicht herleid worden naar dit krantenartikel uit 1976. Toen publiceerde de New York Times dat de Sovjet-Unie microgolven gebruikte om de Amerikaanse ambassade in Moskou af te luisteren en elektronische spionageapparatuur te verstoren. 

Vanaf dat moment begonnen de eerste onderzoeken naar de effecten van langdurige blootstelling aan kleine hoeveelheden microgolven. De Sovjet-Unie zou in 1976 magnetrons vanwege de gevaren van straling verboden hebben, maar dit klopt niet, zo bleek uit een eerdere factcheck van Snopes. 

Ook kan het woord ‘straling’ associaties met de kernramp in Tsjernobyl opgewekt hebben. De gevaarlijke ioniserende straling die daarbij vrijkwam is echter geheel anders dan de niet-ioniserende straling die een magnetron gebruikt. 

Er bestaan namelijk twee soorten straling. Ioniserende en niet-ioniserende straling. Ioniserende straling heeft zo veel energie dat het atomen van een of meer elektronen ontdoet. Zo’n atoom die een of meer elektronen heeft verloren, is geïoniseerd en noemen we een ion. Het menselijk lichaam bestaat uit lange ketens van atomen, en elektronen kun je beschouwen als de lijm daartussen. Als elektronen loskomen van atomen, gaan moleculen, cellen en DNA kapot. Ioniserende straling is in deze zin dus heel gevaarlijk. 

Niet-ioniserende straling geldt als minder schadelijk, hoewel de Nederlandse Arbeidsinspectie waarschuwt dat mensen die werken in de buurt van sommige niet-ioniserende stralingsbronnen, voorschriften in acht moeten nemen, omdat deze kunnen leiden tot gezondheidseffecten. Röntgenstraling, een vorm van ioniserende straling, wordt volgens de Europese code tegen kanker bijvoorbeeld alleen toegepast na afweging van het voordeel voor een patiënt van een behandeling of diagnose, tegen het nadeel van een kleine verhoging op het risico op kanker. 

In feite geeft alles wat met het blote oog te zien is, straling af. Zo zijn bananen radioactief omdat ze veel kalium bevatten, meer in het bijzonder het radioactieve isotoop kalium-40. Volgens het Voedingscentrum heeft het menselijk lichaam kalium nodig voor het regelen van de vochtbalans en bloeddruk en de overdracht van zenuwprikkels. Een volwassene is zelf 280 keer meer radioactief dan dit stralende fruit. Dat alle soorten straling ‘verwoestend’ voor het lichaam zijn, zoals het LB artikel stelt, is dus niet waar.

Ioniserende straling kan, zoals gezegd, celweefsel beschadigen. Magnetrons gebruiken niet-ioniserende straling, en specifiek radiofrequente EM-straling (RFE). Deze straling brengt elektronen enkel in beweging: bij watermoleculen in voedsel gaan deze vibreren en wordt hitte opgewekt, wat zorgt voor het garen van het voedsel. 

Maar de hoogfrequente straling uit de magnetron kan net als voedsel ook lichaamsweefsel verhitten. Volgens de Food and Drug Administration (FDA) kunnen brandwonden en staar veroorzaakt worden, waarbij de ogen en de zaadballen de meest kwetsbare delen van het lichaam zijn. Dit is echter pas het geval bij een zeer hoge blootstelling aan de genoemde straling.

Deze eerdere factcheck van NU.nl legt uit dat een magnetrondeur lekgevoelig is en daarom bedekt is met een kooi van Faraday, een metalen rooster die de elektromagnetische straling blokkeert. Als de deur geopend is, zorgt een veiligheidssysteem ervoor dat de magnetron niet functioneert. Bij normaal gebruik kan er zo heel weinig straling ontsnappen. De vergrendeling van de magnetrondeur en het kijkglas moeten aan wettelijke eisen voldoen. 

Slecht onderhouden of beschadigde toestellen kunnen door lekstraling echter wel gevaarlijk zijn. Ook het Canadian Centre For Occupational Health and Safety vermeldt dat het voornaamste risico van magnetrons de lekkage van straling is en geeft het advies de magnetron volgens voorschrift te gebruiken en goed te onderhouden, zodat de deur goed sluit. 

De claim dat magnetrons hartproblemen kunnen veroorzaken, schrijft het Leefbewust-artikel toe aan dr. Magda Havas. Havas is een Canadese wetenschapper met opleidingen in biologie en botanica. Anders dan het artikel van Leefbewust doet vermoeden, is Havas een vrouw en geen man. 

Ze doet vanaf 1989 onderzoek aan de Trent University in Canada naar de biologische effecten van elektromagnetische velden en straling. Volgens het artikel heeft Havas gezegd dat mensen die blootgesteld worden aan straling op 2,4 GHz ernstige lichamelijke reacties ervaren’, dat dit de gemiddelde frequentie is die magnetrons ook gebruiken en dat deze ‘onmiddellijke en drastische veranderingen in het menselijk hart’ kan veroorzaken. 

Feit is dat magnetrons (inclusief Canadese magnetrons) deze frequentie inderdaad gebruiken. Het klopt echter niet dat magnetrons daarom onveilig in gebruik zouden zijn. Voor DNA-schade aan het lichaam produceren ze in ieder geval veel te weinig energie en voor andere schade aan het lichaam kan volgens Gezondheid en Wetenschap enkel een langdurige blootstelling aan microgolven die vele malen hoger is dan bij opwarming en bereiding van voeding, vertroebeling van de ooglenzen en koorts veroorzaken.

In het peer-reviewd onderzoek [pdf] uit 2010 waarnaar verwezen wordt en waar Havas aan meewerkte, werd het effect van een straling uitzendende mobiele telefoon getest op hartslagvariabiliteit. De mobiele telefoon in het onderzoek gebruikte dezelfde frequentie als een ‘microwave oven’. Het woord voor magnetron komt echter maar een enkele keer voor in het hele artikel en ook aan de titel van het artikel (‘Provocation study using heart rate variability shows microwave radiation from 2.4 GHz cordless phone affects autonomic nervous system’) is direct af te lezen dat het hier helemaal niet om de magnetron gaat. 

De onderzoekers wilden, zo schrijven zij in de inleiding van hun artikel, onderzoeken of hartslagvariabiliteit gebruikt zou kunnen worden als middel om elektrohypersensitiviteit te diagnosticeren en of dit kon worden gebruikt om de kans op en intensiteit van een reactie op microgolven te voorspellen. Een mogelijke verklaring voor de verwarring is het feit dat in Amerika het woord ‘microwave oven’ soms afgekort wordt tot ‘microwave’ zoals in deze nieuwsbrief [pdf], waar Havas voor schreef. Dit kan doen lijken of ‘microwaves’ slecht zijn voor het hart, maar in feite gaat het dan om andere apparaten die microgolven gebruiken, zoals in dit geval een mobiele telefoon. 

Daarbij komt dat de elektrosensitiviteit die in het artikel van Havas besproken werd, een omstreden begrip is. Op de site van The Swiss Research Foundation for Electricity and Mobile Communication waar het Leefbewust-artikel nota bene zelf naar verwijst, wordt aangegeven dat er (nog) geen wetenschappelijk bewijs is dat klachten, zoals slapeloosheid, concentratieproblemen en duizeligheid, waar patiënten met deze aandoening aan lijden, door elektromagnetische velden worden veroorzaakt. Wel waarschuwde dr. Havas in de door haar geschreven nieuwsbrief (uit 2009) voor lekkage, die zij in alle door haar geteste magnetrons vaststelde. Maar nergens schrijft zij in de nieuwsbrief dat magnetrons an sich gevaarlijk zijn voor het hart, zoals het Leefbewust-artikel suggereert.

Een andere wetenschapper die ten onrechte wordt aangehaald om de claim over de negatieve effecten van de magnetron op de gezondheid te ondersteunen, is Hans Ulrich Hertel. Hertel zou volgens het artikel een van de eerste voedselwetenschappers geweest zijn die de effecten van magnetrons op het bloed en de fysiologie van de mens bestudeerde.

Hertel zou volgens deze eerdere factcheck van NU.nl echter geen voedselwetenschapper maar landbouwkundige zijn geweest. Maar het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Natural Science [pdf], waarin het bewuste experiment is beschreven, verwijst naar Hertel als bioloog. Wat wel vaststaat is dat Hertel een graad in technische wetenschappen van het Zurich Federal Institute of Technology bezit.

Zijn originele experiment werd beschreven in een artikel met de titel ‘Vergleichende Untersuchungen über die Beeinflussung des Menschen durch konventionell und im Mikrowellenofen aufbereite Nahrung’ en dateert uit 1991. Dit originele artikel is helaas niet meer terug te vinden op het internet, maar relevante passages eruit worden geciteerd op deze pagina en Hertel schreef in 1998 een artikel [pdf] dat de originele resultaten nog eens toont. 

Het artikel leidde indirect tot een rechtszaak, die hier in European Media and Communication Law uitgebreid beschreven wordt. Hertel werd voor het gerecht gedaagd door The Swiss Association for Electroapparatuses for Households and Industry (FEA) voor het overtreden van de wet tegen oneerlijke concurrentie. 

De klacht kwam als gevolg van een artikel met de titel “Microwave ovens: a health hazard. Irrefutable scientific evidence” in het blad ‘Journal Franz Weber’, dat Hertels onderzoek overdreef, en illustreerde met de figuur van magere Hein, die zijn hand uitstrekt naar een magnetron en opriep tot een verbod van magnetrons. 

Hertel bleek echter niet schuldig aan deze overdrijvingen, omdat hij in zijn samenvatting, dat het artikel overnam, nergens suggereerde dat magnetrons verboden moesten worden. Hertel besprak aan het einde van zijn abstract in voorzichtige bewoordingen. Dit staat in schril contrast met het blad Journal Franz Weber, dat Hertel en zijn collega-onderzoeker omschreef als vastbesloten de kwestie over het mogelijke gevaar van de magnetron voor eens en voor altijd te beantwoorden. 

Het onderzoek van Hertel valt te beschouwen als een exploratief onderzoek, waarbij hij keek welke veranderingen in het bloed te zien waren bij mensen die voedsel uit de magnetron aten. Hertel constateerde dat zijn bevindingen leken te wijzen op de eerste fase van een pathologisch proces, zoals in kanker. De letterlijke formuleringen ‘leken op’, ‘zou kunnen’ en ‘verdienden aandacht’, zoals hier geciteerd, zijn niet de woorden van iemand die het lek boven heeft, maar juist van iemand die laat weten nog niet zeker te zijn en zou willen dat er nader onderzoek wordt gedaan, zoals Hertel ook zelf aangeeft in de conclusie van zijn artikel Microwave Ovens a Hazard to Health [pdf].

Feit blijft dat het experiment niet echt als een ‘hoog aangeschreven Zwitserse klinische studie’ te beschouwen valt, zoals het Leefbewust-artikel overdrijft, maar een ‘short term study’ zoals Hertel het zelf noemde in de conclusie van zijn artikel Microwave Ovens a Hazard to Health [pdf]. 

De voorzichtige conclusies van Hertel zijn bovendien gebaseerd op een erg kleine steekproef van slechts 8 proefpersonen. Ook lijkt het artikel nooit te zijn gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift. Daarnaast is niet duidelijk of Hertel een expert was op het gebied van (de effecten van niet-ioniserende) straling. Dit zijn enkele punten waardoor de studie eigenlijk niet als argument ter ondersteuning van de claim in het BL artikel gebruikt kan worden.

Een literatuurstudie laat bovendien zien dat er geen sterk verband is gevonden tussen de RFE-straling van de magnetron en gezondheidseffecten op het hart, op het immuunsysteem en de geslachtsorganen.

Het Leefbewust-artikel sluit af met een terloopse opmerking over het verlies van voedingsstoffen door gebruik van een magnetron. Uit dit en dit oude onderzoek bleek echter dat er geen of minimaal verschil in voedingswaarde is tussen voeding bereid in de magnetron en andere bereidingsmethoden. Ook bleek uit dit onderzoek uit 2016 dat vitamine C in verse groente veel beter behouden blijft in de magnetron dan in de kookpan. Een andere studie liet zien dat bij bereiding van kikkererwten in de magnetron B-vitaminen en mineralen relatief beter behouden worden dan bij koken.

Matthijs Dekker, levensmiddelentechnoloog aan de Wageningen University legt hier uit dat voedingsstoffen zelfs beter behouden worden naarmate de bereiding van het voedsel sneller is. Hij wordt hierin bevestigd door dit artikel van Harvard Health Publishing. Bij het koken van groente op een fornuis voeg je volgens hem, anders dan bij magnetrongroenten, water toe en volgens Dekker gaan met het afgieten van het kookwater gezonde stoffen verloren. Alhoewel hij wel aanbeveelt geen kant-en-klaarmaaltijden met weinig groeten en veel zout en verzadigd vet op te warmen, omdat dat uiteraard niet gezond is, zijn gezonde magnetronmaaltijden niet schadelijk. 

Daarnaast gebruikt de magnetron minder warmte waarbij de chemische structuur minder beschadigd wordt dan bij andere methoden om voedsel te verwarmen. Ook blijven antioxidanten beter behouden in de magnetron dan in de kookpan en wordt er minder water gebruikt waarin vitamines zoals vitamine C kunnen oplossen.

De website Leefbewust overdrijft het gevaar van magnetrons. Hoewel het verstandig is om voorzichtig om te gaan met de straling van magnetrons, is er geen reden tot zorg. Uit goed onderhouden magnetrons komt geen straling. Bovendien zijn er pas gezondheidsrisico’s bij abnormale hoge doses straling. De studies die Leefbewust noemt, bewijzen niets over kwalijke effecten door gebruik van magnetrons.

Het klopt ook niet dat als je je maaltijden in de magnetron bereidt, dit ten koste gaat van de voedingswaarde. Sterker, het tegenovergestelde is waar: de magnetron zorgt voor een beter behoud van voedingsstoffen dan andere bereidingswijzen. 

Nieuwscheckers adviseert om websites die gezondheidsadvies geven én zelf producten aanbieden, met een korreltje zout te nemen. En zoals Verest zelf al aangaf, vooral je eigen onderzoek te blijven doen.