In de Braziliaanse stad Rio de Janeiro worden zeer regelmatig mensen doodgeschoten door politieagenten. NU.nl berichtte eind mei dat de politie in Rio ‘per dag vijf mensen doodschiet’, een record sinds de cijfers worden bijgehouden. De officiële cijfers ondersteunen die uitspraak, maar er moeten wel kanttekeningen bij worden gemaakt.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering: In Rio de Janeiro schiet de politie gemiddeld vijf mensen per dag dood, een recordaantal sinds de cijfers worden bijgehouden.
Oordeel: waar
Bron van de bewering
NU.nl plaatste op 27 mei 2019 een nieuwsbericht met de kop: ‘Politie Rio de Janeiro schiet elke dag vijf mensen dood’. In de intro staat:
“De politie van Rio de Janeiro heeft in de eerste vier maanden van dit jaar in totaal 558 mensen doodgeschoten, meldt The New York Times maandag. Dit komt neer op bijna vijf personen per dag, het hoogste aantal sinds de start van de metingen bijna een kwart eeuw geleden.
Verder meldt de nieuwssite:
De politie van Rio de Janeiro vestigde in 2018 een record door in totaal 1.538 mensen dood te schieten.
Dat aantal zal volgens NU.nl op basis van de cijfers van de eerste vier maanden van 2019 worden overtroffen dit jaar.
NU.nl geeft als mogelijke reden voor het hoge aantal doden het feit dat gouverneur Wilson Witzel – een politieke bondgenoot van president Bolsonaro – bij zijn aantreden beloofde criminelen en drugshandelaren uit te schakelen. Tijdens de verkiezingen in 2018 was de aanpak van geweld een belangrijk punt op verkiezingsprogramma’s. Vooral rechtse kandidaten pleitten voor een harde aanpak van bendegeweld, aangezien Brazilië al jarenlang wordt geteisterd door bendeoorlogen.
Begin mei publiceerde de NOS een soortgelijk bericht, met de kop ‘Recordaantal doden door politiegeweld in Rio de Janeiro’. Daarin staat dat er in de eerste drie maanden van 2019 maar liefst 434 mensen zijn omgekomen door politiegeweld, een stijging van 18 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2018.
Waarom klopt dit?
NU.nl verwijst naar een stuk van The New York Times over het aantal doden door de politie in de Braziliaanse stad. Na een korte zoekactie komen we terecht op de website van het Instituto de Segurança Pública (ISP), oftewel het Instituut voor Openbare Veiligheid in Rio de Janeiro. Bij deze overheidsinstelling is ook een database met statistieken te vinden waarin onder meer het aantal misdrijven, diefstallen, verkrachtingen, en andere delicten is opgenomen. Met ingang van januari 1998 worden er cijfers bijgehouden over het aantal mensen dat omkomt door agenten. Alles is gesorteerd op jaar, maand en aantal slachtoffers.
Uit die cijfers blijkt dat de politie in Rio de Janeiro in de eerste vier maanden van dit jaar 558 mensen heeft gedood. Deel dat aantal door 120 dagen, en je komt op een gemiddelde van 4,6 personen per dag.
Als je kijkt naar het gemiddelde aantal slachtoffers per dag in de periode 1998-2019, zie je dat er sprake is van een record.
Maar let op: van het jaar 2019 zijn alleen cijfers van de eerste vier maanden beschikbaar. Daarom kan je 2019 eigenlijk niet vergelijken met andere jaren. Er kunnen nog allerlei dingen gebeuren in de komende maanden die het gemiddelde kunnen beïnvloeden.
Gemiddeld 831 doden
In onderstaande grafiek is te zien hoeveel doden er per jaar zijn gevallen
door toedoen van de politie in de periode 1998-2018 . Uit de gegevens blijkt dat er jaarlijks gemiddeld 831 mensen worden doodgeschoten door agenten.
Het klopt dat er in 2018 een record is verbroken: nooit eerder sinds de cijfers worden bijgehouden, zijn er zoveel mensen gedood door de politie. Of dit aantal dit jaar weer overtroffen zal worden – zoals NU.nl beweert – is natuurlijk niet met zekerheid te zeggen.
Belangrijke kanttekeningen
Kees Koonings, bijzonder hoogleraar Brazilië Studies aan de Universiteit van Amsterdam, beaamt dat de cijfers van ISP een stijging laten zien van het aantal doden als gevolg van politie-ingrijpen. “Deze cijfers zijn echter gebaseerd op registratie door de politie zelf. Het is denkbaar dat daar dus een ondertelling in zit. Maar zoals voor elk ‘dark number’ is dat niet te preciseren.”
Volgens Koonings is het mogelijk dat politieagenten die regelmatig betrokken zijn bij vuurgevechten met criminele bendes en ook buitenwettelijke executies plegen niet alle doden die daarbij vallen, willen of kunnen registreren. In 2016 bracht Human Rights Watch een rapport uit waaruit blijkt dat de politie dodelijke slachtoffers door politiegeweld verhult of geëxecuteerden registreert als personen die zijn omgekomen in een vuurgevecht.
Conclusie
De cijfers van ISP tonen aan dat er in de periode januari – april 2019 maar liefst 558 mensen in Rio de Janeiro zijn gedood door de politie. Als je dat omrekent naar een gemiddelde per dag, kom je uit op 4,6 personen. Vergelijk je dat gemiddelde met andere jaren, dan is het inderdaad een record. Daarom beschouwen wij de claim als waar. Aangezien het jaar nog niet voorbij is, kan het gemiddelde nog veranderen.
Bijzonder hoogleraar Brazilië Studies Kees Koonings stelt echter dat de cijfers van ISP zelf door de politie worden geregistreerd en er mogelijk sprake kan zijn van een onder-telling. Daardoor kan het zijn dat de cijfers niet altijd de werkelijkheid weergeven.
Wil je geen enkele factcheck van ons missen? En wil je op de hoogte blijven van nieuws en onderzoek naar nepnieuws, desinformatie en factchecken? Meld je dan aan voor de wekelijkse nieuwsbrief van Nieuwscheckers.
