Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Het kabinet Rutte II kreeg om de haverklap negatieve adviezen van de Raad van State voor wetsvoorstellen en deed daar weinig mee.
Oordeel
Waar
Bron van de bewering
Afgelopen vrijdag, 7 maart, kreeg minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV) groen licht van de ministerraad om haar ‘strengste asbeleid ooit’ naar de Tweede Kamer te sturen. Een maand eerder, op maandag 10 februari kreeg de minister het advies van de Raad van State waar reikhalzend naar werd uitgezien: zouden haar wetsvoorstellen op de goedkeuring kunnen rekenen van dit adviesorgaan? Nee, dat mocht niet zo zijn. Het advies was negatief en kreeg dictum C; dat betekent dat de wetsvoorstellen in de visie van de Raad van State aangepast zouden moeten worden voordat ze ter goedkeuring aan de Tweede Kamer worden voorgelegd.
Minister Faber had op voorhand al laten weten dat ze niet van zins was om ook maar iets aan de wetsvoorstellen te veranderen. PVV-leider Wilders schaarde zich achter dit standpunt en liet weten geen wijzigingen te accepteren. Anders is het wat hem betreft het einde van het kabinet.
Nadat het negatieve advies van de Raad van State bekend was gemaakt, werd er ‘s avonds over nagepraat in de NPO-talkshow Bar Laat. Te gast was onder meer VVD’er Halbe Zijlstra, voormalig staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (kabinet Rutte I), fractievoorzitter in de Tweede Kamer (tijdens kabinet Rutte II) en minister van Buitenlandse Zaken (kabinet Rutte III). Zijlstra liet weten dat hij zich wel kan voorstellen dat de coalitie en het kabinet het advies naast zich neer willen leggen:
“Als je politiek gezien op het punt bent dat je zegt: dit is echt zo belangrijk voor deze coalitie en voor de grote partijen in deze coalitie, die willen volle kracht vooruit, daar moet je wel begrip voor hebben.”
Halbe Zijlstra
Vervolgens stelt hij dat een negatief advies van de Raad van State voor wetsvoorstellen van het kabinet niet uitzonderlijk is en dat het ook niet uitzonderlijk is om weinig of niks met dat advies te doen:
“Eerlijk gezegd, ik heb Rutte II meegemaakt, daar kregen we om de haverklap dictum C’s. En daar werd verdomd weinig aangepast hoor.”
Halbe Zijlstra
Het is opmerkelijk dat Zijlstra spreekt over het kabinet Rutte II in de wij-vorm, want hij was geen bewindspersoon in dit kabinet. Destijds was hij Tweede Kamerlid en fractievoorzitter van de VVD. Maar laten we kijken of het klopt wat hij zei.
Waarom dit waar is
Opmerkelijk is ook dat Zijlstra zegt dat het kabinet Rutte II dictum C’s kreeg, want die deelde de Raad van State destijds niet uit; het adviesorgaan hanteerde toen nog een andere indeling van adviezen. We leggen in het kader hieronder uit wat de oude en nieuwe dicta (de officiële naam voor de uitspraken van de Raad van State) inhielden. Voor het gemak gaan we ervan uit dat Zijlstra doelde op negatieve dicta, dat wil zeggen adviezen die inhouden dat de Raad van State vindt dat het kabinet het wetsvoorstel moet aanpassen, alvorens het voor te leggen aan de Tweede Kamer.
Zijlstra zei dus dat Rutte II om de haverklap negatieve adviezen kreeg van de Raad van State. ‘Om de haverklap’ is iets wat je lastig kan checken, want wat betekent dit? Elke dag? Elke week? Elke maand? Laten we daarom met open vizier kijken hoe vaak de Raad van State negatieve adviezen geeft aan wetsvoorstellen. Dit hebben we gedaan door via de zoekmachine op de website van de Raad van State voor elk jaar de gegeven adviezen op te zoeken.
We hebben de jaren bekeken vanaf 2010, het jaar dat het eerste kabinet Rutte aantrad. Het kabinet Rutte II was actief van november 2012 tot en met oktober 2017 (inclusief het halve jaar dat het kabinet demissionair was). Voor de bewering van Zijlstra kijken we daarom naar de jaren 2013, 2014, 2015, 2016 en 2017.
Aantal adviezen en negatieve adviezen
In de periode 2010-2024 bracht de Raad van State in totaal 5106 adviezen uit (we laten 2025 buiten beschouwing, want dit jaar is pas net begonnen). Dat zijn gemiddeld ongeveer 365 adviezen per jaar. Het grootste aantal was 445 in 2010, het laagste aantal 268 in 2024 (2025 uiteraard niet meegerekend, want dit jaar is pas net begonnen).
Het aantal negatieve adviezen per jaar is een stuk lager, zoals te zien is in onderstaande grafiek. Het laagste aantal in 2010: 6. Het grootste aantal in 2021: 29.
Het kabinet Rutte II kreeg in de periode 2013-2017 in totaal 90 negatieve adviezen van de Raad van State. Dat is gemiddeld per jaar 18 negatieve adviezen, en dus gemiddeld genomen elke maand anderhalf. Je kan erover discussiëren of dat “om de haverklap” is, maar het is in elk geval regelmatig.
Rutte II sloeg adviezen in de wind
De volgende vraag is of het toenmalige kabinet Rutte II de negatieve adviezen in de wind sloeg en weinig veranderde aan de wetsvoorstellen. Jammer genoeg wordt dit nergens bijgehouden. Bovendien zitten daar allerlei haken en ogen aan, legt een woordvoerder van de Raad van State uit:
“De vraag: de wet aanpassen of niet, lijkt me te ruim gesteld, want neem je dan zowel een ingrijpende en significante wijziging mee als een heel kleine wijziging die de opzet en inhoud feitelijk niet verandert?”
Woordvoerder van de Raad van State
Om toch een indruk te krijgen, hebben we in NexisUni Krantenbank en op internet gezocht naar mediaberichtgeving tijdens de kabinetsperiode van Rutte II over gevallen waarin het kabinet negatieve adviezen van de Raad van State over wetten naast zich neerlegde. Hier een aantal voorbeelden:
- De Wet maatschappelijke ondersteuning 2015, die regelt dat gemeenten hun inwoners ondersteunen om zelfstandig te blijven wonen [advies];
- De Participatiewet, die regelt dat mensen actief worden op de arbeidsmarkt, ook mensen met een arbeidsbeperking [advies];
- De wet die de zorgplicht van banken vastlegt [advies];
- De nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, beter bekend als de aftapwet [advies];
- Het lerarenregister: een wet om alle bevoegde docenten uit het basis-, voortgezet en het middelbaar beroepsonderwijs verplicht op te nemen in een register [advies];
- Wet om de pensioenopbouw te verlagen [advies].
In die tijd zijn er ook al signalen dat het kabinet de adviezen van de Raad van State regelmatig niet ter harte neemt. Zo schreef Binnenlands Bestuur, het vakblad voor bestuurders, in 2014:
“Kabinet veegt kritiek Raad van State te vaak van tafel.”
Yolanda de Koster
In 2019 schreef journalist Sjoerd Mouissie een column voor het Nederlands Dagblad met de kop:
“Raad van State wordt steeds vaker genegeerd. “
Sjoerd Mouissie
Het Advocatenblad citeert in 2012 hoogleraar staatsrecht Paul Bovendeert:
“Het komt regelmatig voor dat de regering een advies van de Raad van State negeert. Zeker het huidige kabinet-Rutte laat zich relatief vaak weinig gelegen liggen aan die adviezen.”
Paul Bovendeert
Kortom, allerhande signalen dat ook in die tijd de adviezen van de Raad van State lang niet altijd opgevolgd werden door het kabinet.
Conclusie
Dat minister Faber haar wetsvoorstellen naar de Tweede Kamer stuurt zonder aanpassingen na kritisch advies van de Raad van State, is niet ongebruikelijk. Dat gebeurde ten tijde van het kabinet Rutte II ook regelmatig, zoals voormalig VVD-minister Halbe Zijlstra beweerde in Bar Laat.
