Een vliegtuig stort neer. Talloze slachtoffers. Een hoop commotie. En vele vragen. Wat is de oorzaak? Hoe kwam het toestel neer? Vanuit welke richting kwam het aanvliegen? Waar verloor het toestel hoogte? Op welke plek stortte het ter aarde? Een infographic is een goede manier om die vragen in een oogopslag te beantwoorden. De media maakten hier dan ook dankbaar gebruik van in hun berichtgeving over de vliegtuigcrash 25 februari bij Schiphol. Maar kwam het vliegtuig nou uit het noorden? Of uit het zuidwesten?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Een blik op de infographics die in de media verschenen na het neerstorten van de Boeing 737 op een kilometer van de Polderbaan maakt duidelijk dat de makers tot hele diverse grafische voorstellingen komen. Met veel overeenkomsten, maar ook met enkele opmerkelijke verschillen. Deze verschillen wijzen erop dat de keuzes van de makers niet vanzelfsprekend zijn.
Het noorden linksonder
We pakken ter illustratie de Volkskrant van de volgende ochtend (26 februari) erbij (zie onder).
Het vliegtuig vloog parallel aan de A9, die daar noord-zuid loopt. Op de infographic wijst het noorden derhalve naar het zuidwesten – of in elk geval: naar linksonder, daar waar op een landkaart normaal gesproken het zuidwesten ligt. Werkt deze draai niet verwarrend voor de lezer? Even navragen bij Remy Jon Ming van de infographics-afdeling van de Volkskrant.
Vanwaar de drastische rotatie van windrichtingen?
“Qua beeld willen we een aantal dingen aangeven: de Polderbaan, Schiphol zelf, de rare duik die het vliegtuig nam met die neus omhoog, en dat het toestel het net op een kilometer niet haalde. We kwamen tot de conclusie dat dat het beste kon als we deze inkijkhoek kozen.”
Hadden jullie niet gewoon een kaartje kunnen plaatsen? Dat lijkt me minstens zo helder.
“Dat hebben we ook gedaan en die stond zelfs binnen dertig minuten op de site. We hebben daarna de infographic gemaakt aan de hand van verslagen van ooggetuigen. Zij waren de enigen die toen de benodigde informatie voor ons hadden. Het mooie van een infographic is dat het iets unieks is, van jouw krant. Al die foto’s van het ANP verschijnen in alle andere media, maar je infographic niet.”
Dat valt toch ook wel mee? Nagenoeg alle kranten hadden de volgende ochtend zo’n graphic.
“Ja, ik zag dat De Telegraaf zelfs hetzelfde perspectief had gekozen als wij. Verdorie, denk ik dan. Maar blijkbaar is dat toch een natuurlijke manier om er tegenaan te kijken.”
Het noorden linksboven
Dat laatste blijkt toch niet geval, want het Algemeen Dagblad construeerde een infographic met een andere kijkrichting (zie onder).
Wederom zijn de windrichtingen gedraaid, maar in tegenstelling tot de Volkskrant vond het AD het kennelijk niet nodig om dat met een windroos aan te geven. Het noorden wijst dit keer naar de linker bovenhoek, wat op een landkaart gewoonlijk het noordwesten is. Opvallend is de ligging van het wrak: nagenoeg haaks op de A9. We bellen met Bart-Jan Dekkers van de AD-graphics voor een toelichting.
Het noorden ligt bij jullie linksboven.
“Ja, dat doen we eigenlijk altijd met dit soort technische tekeningen. In dit geval was het ook niet handig geweest om het noorden naar boven te laten wijzen, want dan zou het vliegtuig op de lezer afvliegen. Dan kan je veel minder goed zijn baan aflezen dan wanneer je het toestel van de zijkant ziet, zoals nu.”
De windrichtingen staan alleen niet aangegeven.
“Tja, dat komt omdat dat voor ons vanzelfsprekend is, dat het noorden naar links wijst. Voor een lezer is dat natuurlijk niet zo, dus eigenlijk had het erbij gemoeten; we zijn het helaas vergeten.”
Is de ligging van het vliegtuig bij jullie wel juist?
“We hebben de ligging bepaald aan de hand van de woorden van een AD-journalist ter plekke. We hadden allebei Google Earth voor ons, en daarmee beschreef hij hoe het toestel er ongeveer bij lag. Hij zei dat het een hoek van misschien wel tachtig graden met de Polderbaan maakte. Dus dat hebben we getekend. Nou, toen ik die avond de helikopterbeelden op televisie zag, bleek de situatie toch echt anders. Dat was behoorlijk frustrerend.”
Noordzee of IJsselmeer
Het maken van een infographic over een vliegtuigcrash blijkt een hectische aangelegenheid te zijn. De makers zijn afhankelijk van ooggetuigen en verslaggevers ter plekke die informatie doorgeven. Een fout is dan snel gemaakt, zoals bij het RTL Nieuws. Terwijl andere bronnen (NOS, Geluidsnet, Platform Vlieghinder)aangaven dat het vliegtuig kwam aanvliegen over Flevoland, liet RTL Nieuws zien dat het toestel vanaf de Noordzee kwam. Suzanne de Waal, plaatsvervangend chef RTL Nieuws geeft uitleg.
Weten jullie zeker dat het vliegtuig zo gevlogen heeft?
“Inmiddels weten we vrij zeker dat het juist niet zo gevlogen heeft. Het filmpje op onze site is fout. We kwamen daar ook al vrij snel achter en we hebben het toen meteen aangepast, maar later, met weer een andere update, is juist de verkeerde graphic weer online gezet. Dat heeft niemand hier opgemerkt.”
Hoe kwamen jullie in de eerste instantie aan het idee dat het deze baan maakte?
“We hebben dat die dag van verschillende bronnen gehoord, en allemaal waren ze niet volledig betrouwbaar – ik zou bijna zeggen dat het uit het roddelcircuit kwam – maar dat was toch het meest gehoorde geluid. De volgende dag bleek helaas dat het toch anders lag.”
In alle hectiek van een vliegtuigongeval moeten de makers van infographics varen op informatie die ze van diverse bronnen aangereikt krijgen. Al met al zijn ze er in deze informatiechaos in geslaagd om deugdelijke infographics te maken. Alleen het vliegtuig dat dwars op de Polderbaan lag in het AD en de aanvliegroute die het RTL Nieuws gaf klopten niet.
De kracht van infographics en animaties is natuurlijk dat ze laten zien hoe iets is gebeurd. Maar dat ze ook een schijn van feitelijkheid kunnen creëren maakt Francisco van Jole duidelijk in zijn column in het televisieprogramma De Leugen Regeert van 6 maart.
