Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Een meerderheid van de Nederlanders vindt dat de tandarts terug moet in het basispakket.
Oordeel
Ongefundeerd
Bron van de bewering
De tandarts terug in het basispakket van de zorgverzekering, is al heel lang een wens van de SP. Sinds 2006 moeten Nederlanders ofwel hun tandartsrekening zelf betalen, ofwel een aanvullende tandartsverzekering afsluiten. Sindsdien duikt in het publieke debat steeds de vraag op of de oude situatie hersteld zou moeten worden, bijvoorbeeld omdat sommige mensen niet (meer) naar de tandarts gaan.
Jimmy Dijk, SP-fractieleider in de Tweede Kamer, zag dan ook zijn kans schoon toen hij een grafiekje tegenkwam dat laat zien dat veel mensen graag zien dat de tandartsrekening weer wordt betaald uit de basisverzekering. Hij zag meteen kans voor politieke actie en postte op 17 januari 2025 op X (gearchiveerd) en Bluesky (gearchiveerd):
Waarom dit ongefundeerd is
Jimmy Dijk noemt niet waar hij de grafiek in zijn socialmediaposts vandaan heeft. Maar met Google Lens is simpel te achterhalen dat deze afkomstig is van de website van Standpunt.nl. Dit is een onderdeel van de radiotalkshow Spraakmakers op NPO Radio 1, waarin dagelijks een stelling wordt bediscussieerd. Op 17 januari 2025 was de stelling: de tandarts moet terug in het basispakket. Iedereen kan het radioprogramma laten weten het er eens of oneens mee te zijn.
Wie wat verder naar beneden scrollt op de pagina met de grafiek die de stemuitslag weergeeft, komt beneden aan de volgende disclaimer tegen:
De uitslag van de stelling is niet representatief. Deze kan niet worden veralgemeniseerd naar de rest van de Nederlandse bevolking.
Daaruit valt dus al af te leiden dat de stemuitslag in de grafiek niks zegt over hoe de meningen van Nederlanders zijn verdeeld over dit onderwerp. Dat komt door de zelfselectie bij de peilingen van Standpunt.nl.
Wat is zelfselectie?
Zelfselectie betekent dat mensen zelf beslissen om mee te doen aan een peiling. Zo vraagt Standpunt.nl aan het publiek: Wat vind jij? Iedereen die daar behoefte aan heeft kan zijn of haar mening doorgeven en stemmen op de stelling.
Het zijn dus niet de onderzoekers die selecteren wie mee mag doen aan het onderzoek, maar mensen selecteren zichzelf. Dat geeft over het algemeen een vertekend beeld.
Waarom krijg je een vertekend beeld met zelfselectie?
Om een goed beeld te krijgen van hoe de meningen onder alle Nederlanders verdeeld zijn, moet je de stelling voorleggen aan een groep die representatief is. Dat houdt in dat de samenstelling van de onderzoeksgroep vergelijkbaar is met de samenstelling van de Nederlandse bevolking. Dus een groep met een evenredige verdeling van leeftijd, opleiding, politieke voorkeur, inkomen, etc.
Bij een peiling met zelfselectie, zoals bij Standpunt.nl, zal dit niet lukken. Daar zijn twee belangrijke redenen voor:
1. Standpunt.nl bereikt met de oproep niet alle Nederlanders
Alleen de radioluisteraars, sitebezoekers en socialmediavolgers zullen de oproep langs zien komen en er eventueel op reageren. En dat is een selecte groep, want vijftigplussers luisteren volgens de NMO Audiomonitor veel meer radio dan Nederlanders onder de vijftig. De gemiddelde leeftijd van luisteraars van NPO Radio 1 was in 2023 bijna 65 jaar, terwijl de gemiddelde leeftijd van de Nederlandse bevolking rond de 42,5 jaar ligt.
Bovendien zijn het vooral hoger opgeleiden en hogere inkomensgroepen die op de zender afstemmen. Dit is dus geenszins een dwarsdoorsnede van de Nederlandse bevolking. De kans is dus groot dat de mensen die reageren op de stelling van Standpunt.nl ook geen dwarsdoorsnede zijn van de Nederlandse bevolking.
2. Vooral mensen met een sterke motivatie reageren
Maar er is nog een probleem met zelfselectie. Namelijk dat vooral mensen reageren die gemotiveerd zijn om de moeite te nemen. Dat zullen dus mensen zijn die er tijd voor hebben en mensen die een uitgesproken mening hebben. Zo kan je bij de stelling van Standpunt.nl verwachten dat vooral mensen reageren die heel graag willen dat de tandarts weer in het basispakket komt. Zij hebben een duidelijk motief, namelijk ervoor zorgen dat dit gaat gebeuren en daarom reageren ze op de stelling. Op die manier kan je dus een overweldigende meerderheid krijgen, zoals in dit geval.
Het is dus zeer de vraag of daadwerkelijk 87% van de Nederlanders wil dat de tandarts weer onder de basisverzekering valt. Dat valt niet op te maken uit deze peiling.
Standpunt.nl zou overigens wel duidelijker kunnen vermelden dat de grafieken niet de mening van alle Nederlanders weergeven. Bijvoorbeeld door niet pas onderaan de pagina de disclaimer te vermelden, maar meteen in de grafiek, zodat iedereen deze meteen ziet.
Nieuwscheckers heeft nog geen reactie ontvangen van Jimmy Dijk en Standpunt.nl.
Conclusie
Het kwam SP-leider Jimmy Dijk goed uit dat een grafiek van Standpunt.nl een overweldigende meerderheid liet zien voor het plan om de tandarts weer terug te laten keren in het basispakket van de zorgverzekering. Maar helaas voor hem was de peiling niet representatief voor alle Nederlanders. Standpunt.nl had dat duidelijker kunnen aangeven.
