Dodelijke brand in Odessa in 2014 was geen massamoord op etnische Russen

Foto toont vakbondsgebouw in Odessa waar in 2014 etnische Russen werden opgesloten en levend verbrand door Oekraïense nazi’s.

Onwaar

Begin mei verschenen op sociale media berichten met min of meer dezelfde tekst:

De tekst wordt steeds vergezeld door een foto waarop een brandend gebouw is te zien. Beide zijn meermaals te vinden op Twitter en Facebook. Een tweet van Enrique Cortes (gearchiveerde versie) haalt een bereik van meer dan 150 duizend views.

De berichten op sociale media suggereren dus dat de brand op de foto plaatsvond in 2014 in een vakbondsgebouw in Odessa, een stad in het zuiden van Oekraïne. En dat er sprake was van massamoord.

Er kloppen twee dingen niet aan de genoemde berichten op sociale media. Ten eerste is de foto niet uit 2014, maar uit 2019. Ten tweede geeft de tekst een verkeerde voorstelling van zaken, door te spreken van massamoord.

De foto van het brandende gebouw is terug te zoeken met beeldzoekmachines als Google Lens en Yandex Images. Dan blijkt meteen dat de foto op veel nieuwssites staat, bij berichten die gaan over een brand op 4 december 2019 in het gebouw van de Hogeschool voor Economie, Recht en Horeca in Odessa. Voorbeelden zijn de sites van Radio Free Europe/Free Liberty (gearchiveerde versie), Interfax (gearchiveerde versie) en Fakty (gearchiveerde versie).

Bij de foto staat steeds als bron vermeld: Arkhip Vereshchagin/TASS. Op de website van het Russische persbureau TASS is de foto dan ook terug te vinden, eveneens bij een bericht uit 2019 over de brand in het onderwijsgebouw in Odessa. Er kwamen 16 mensen om bij deze brand.

Kortom, de foto is van een brand in Odessa, maar niet in een vakbondsgebouw en ook niet in 2014.

De foto was dus niet van een brand in een vakbondsgebouw in Odessa, negen jaar geleden. Maar het klopt wel dat er negen jaar geleden een brand in een vakbondsgebouw in Odessa plaatsvond. Daarbij vielen 42 doden. Maar was dit een massamoord van Oekraïense nazi’s op etnische Russen? Nee, dat is niet het geval.

Wat was de situatie destijds in Oekraïne?

Er waren hoogoplopende spanningen tussen voorstanders van toenadering tot de Europese Unie en voorstanders van toenadering tot Rusland. De onrust ontstond in november 2013 toen de toenmalige president Viktor Janoekovitsj op aandringen van Rusland besloot af te zien van een verdrag met de Europese Unie, terwijl het Oekraïense parlement net had ingestemd met dit verdrag.

Uit protest gingen mensen de straat op om het aftreden van de president en de regering te eisen. Dat leidde in de maanden erna tot harde confrontaties met de politie, waarbij doden en gewonden vielen. Op 21 februari zag Janoekovitsj zich genoodzaakt te vluchten, waarop het parlement hem een dag later uit zijn functie zette. Janoekovitsj verklaarde dat dit illegaal was en riep de hulp van Rusland in. De Russische president Poetin sprak van een coup.

Vervolgens annexeerde Rusland de Krim en gingen pro-Russische separatisten in het oosten van Oekraïne over tot het bezetten van overheidsgebouwen en verklaarden ze in april 2014 Donetsk en Loehansk onafhankelijk van Oekraïne.

Ook in Odessa, een stad in het zuiden van Oekraïne, was het in deze periode onrustig. Er waren herhaaldelijk protesten van zowel aanhangers van EU-toenadering, als voorstanders van Russische toenadering.

Hoe ontstond de brand in het vakbondsgebouw?

Op 2 mei 2014 vond een felle confrontatie plaats tussen deze twee groepen in Odessa, die eindigde met de genoemde brand en 42 dodelijke slachtoffers.

Onder meer de BBC (gearchiveerde versie) en Kyiv Post (gearchiveerde versie) publiceerden kort erna al reconstructies van de catastrofe. Later maakte de 2-mei-groep, bestaande uit lokale journalisten en deskundigen, een nauwgezette tijdlijn (gearchiveerde versie) van alle gebeurtenissen op die dag. Deze informatie is later ook gebruikt voor rapporten van de Raad van Europa en de Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de Verenigde Naties (OHCHR). Uit deze onderzoeken is het volgende duidelijk geworden.

Het begon met een mars van onder andere voetbalsupporters die zich uitspraken voor een verenigd Oekraïne. Op zeker moment werden zij aangevallen door een groep van pro-Russische Oekraïners. Er werd over en weer met stenen en brandbommen gegooid, ook werd met vuurwapens geschoten. Er vielen enkele doden.

Toen de pro-Russische Oekraïners in het nauw kwamen, verschansten ze zich in een gebouw van een vakbond. Ze schoten met vuurwapens vanaf het dak en gooiden met stenen en benzinebommen naar de groep beneden. Andersom gebeurde hetzelfde.

Op zeker moment begonnen enkele branden in het gebouw.Het ging om vijf brandhaarden. Later werd vastgesteld dat enkele daarvan alleen van binnenuit hadden kunnen ontstaan, en dus niet veroorzaakt konden zijn door brandbommen die vanaf buiten het gebouw werden gegooid.

Het vuur laaide op, mensen sprongen uit ramen om de hitte te ontvluchten, anderen stikten door inademing van giftige rook of stierven door verbranding. Uiteindelijk kwamen 42 mensen in het gebouw om het leven.

De genoemde onderzoeken wijzen erop dat de brand veroorzaakt werd door excessief geweld van beide partijen. Ook wordt erop gewezen dat de politie niet adequaat heeft ingegrepen, maar de boel op zijn beloop heeft gelaten, onder meer op het moment dat de pro-Russische groep de mars aanviel. Tot vervolging van de schuldigen aan dit drama, is het nauwelijks gekomen.

De foto van een brandend gebouw is niet van de brand in een vakbondsgebouw in Odessa in 2014. Weliswaar was er in 2014 een brand in een vakbondsgebouw in Odessa, maar het klopt niet dat dit een massamoord op etnische Russen was door Oekraïense nazi’s.