‘Hoe positiever de opvoedstijl, hoe gezonder het kindergebit’. Althans, dat suggereerde RTL nieuws op 10 september 2016 met het artikel ‘Kinderen met slecht gebit hebben vaak strenge ouders’. Zijn deze beweringen juist of overdreven klikken-triggers? Nieuwscheckers concludeert dat het woord ‘streng’ uit zijn verband is gehaald.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Het nieuwsbericht van RTL is gebaseerd op het proefschrift ‘Just Add Positivity? Dental Caries, Obesity And Problem Behaviour In Children: The Role Of Parents And Family Relations’. Maddelon de Jong-Lenters analyseerde daarin, in samenwerking met onderzoeksbureau TNO, video-opnames van de interactie tussen het kind en een van de ouders. In totaal zijn de ouders van 54 kinderen tussen de vijf en acht jaar getest: 28 kinderen met vier of meer gaatjes en 26 kinderen zonder gaatjes.
Generalisatie
RTL suggereert dat veel kinderen met een slecht gebit strenge ouders hebben. Dit begint al in de kop: ‘Kinderen met slecht gebit hebben vaak strenge ouders.’ Om hoe veel kinderen het gaat en in welke leeftijdscategorie zij zitten, is dan nog niet duidelijk. In de derde alinea is dan te lezen dat het onderzoek is gedaan met vijf- tot achtjarigen. Het totaal aantal vijf- tot achtjarigen in Nederland bedroeg volgens het CBS in mei 743.328. Een groep van 54 kinderen lijkt dan erg klein.
Hoogleraar Methodologie en Statistiek Mark de Rooij (Universiteit Leiden) bevestigt dit: “Het is een kleine groep, 54 kinderen. Niet een mooie steekproef van alle kinderen in Nederland, de generaliseerbaarheid is dan niet gelijk vanzelfsprekend.” Verderop in het RTL-artikel staat: ‘Heeft jouw kind een gezond gebit? Dan geef jij hem of haar vast veel complimentjes.’ Onderzoekster De Jong-Lenters vertelt Nieuwscheckers dat zij dit nooit zo heeft gezegd. “RTL heeft het mij nooit laten teruglezen. Je mag natuurlijk nooit op die manier generaliseren. Het geldt nooit voor iedereen en het is natuurlijk een gemiddelde dat je onderzoekt.” De proef toont volgens De Jong-Lenters slechts een verband aan. Het ene is niet per se een gevolg van het andere en de volgende stap is om te onderzoeken of de uitkomsten bij een groter vervolgonderzoek hetzelfde zullen zijn.
Streng of positieve opvoedstijl?
Ook in de conclusie van het onderzoek valt iets op. In plaats van ‘vaak strenge ouders’ of ouders die ‘strenger’ zijn, is het vaak een combinatie van factoren die ervoor kunnen zorgen dat kinderen gaatjes hebben. Zo staat er in het laatste hoofdstuk van het proefschrift dat, naast de manier van disciplineren van de ouder, ook de warmte die een ouder geeft aan een kind een rol speelt bij de ontwikkeling van gaatjes. Bij de uitslagen van de video-analyses is ook te lezen dat kinderen zonder gaatjes ook een hogere score hadden op positieve betrokkenheid, aanmoediging, probleemoplossing en relatie. Het zegt dus dat kinderen van ouders die hun kind positief opvoeden minder kans hebben op gaatjes en niet iets over dat andere ouders meteen ‘strenger’ zijn.
“Een positieve opvoedstijl heeft altijd direct of indirect wel invloed op het hele gedrag”, licht universitair docent Gezinspedagogiek Shelley van der Veek (Universiteit Leiden) toe. “De manier van opvoeden is van belang, maar het temperament van het kind speelt ook een rol, dus hoe iemand reageert op iets.” Daarnaast is sociaal-economische status van belang, wat overigens ook in het proefschrift staat beschreven.
Wat is streng?
Dan is er een andere vraag: wat is streng en hoe meet je dat? Een ‘getrainde onderzoeker’ bekeek en beoordeelde interactie tussen het kind en de ouders tijdens het uitvoeren van een aantal simpele taken, zoals samen iets leuks bedenken om te doen in het weekend. Onder andere de criteria ‘dwingend disciplineren’ en ‘discipline’ werden beoordeeld door deze onderzoeker. De mate van ‘dwingend disciplineren’ verschilde in de twee groepen, de mate van discipline week niet duidelijk af. Dit gaat over het aangeven van grenzen, consistentie en een duidelijke manier van aanwijzingen geven aan het kind. Dit is weer een nuanceverschil dat niet duidelijk wordt omschreven in het artikel.
“Streng is niet hetzelfde als consequent zijn”, legt De Jong-Lenters uit. “Als je benadrukt wat je wel wilt zien in plaats van wat je niet wilt zien, merk je dat het slechte gedrag uitdooft.” Het woord ‘streng’ in het artikel is dus niet per se hetzelfde als wat er in de conclusie van het proefschrift wordt besproken.
Wie test wie?
In het persbericht van de UvA staat daarnaast het volgende: ‘In haar kindertandartspraktijk viel het De Jong-Lenters op dat de ouders van kinderen met flinke gebitsproblemen hun kinderen vaak net iets anders benaderen dan andere ouders dat doen.’ In dezelfde doorverwijspraktijk werd de testgroep samengesteld. Is het mogelijk dat de onderzoekster misschien bewust of onbewust de kinderen en hun ouders die volgens haar al ander gedrag vertoonden, uitkoos? De onderzoekster is daar niet bang voor. “Alle kinderen met vier of meer gaatjes in de praktijk zijn gevraagd. Ik denk zelfs dat de mensen die mee hebben gedaan relatief beter deden dan de mensen die niet mee wilden doen. Het verschil zou dan denk ik nog duidelijker zijn geworden.” Bovendien wisten degenen die de video’s moesten beoordelen niet wie er in de onderzoeksgroep (met gaatjes) en in de controlegroep (zonder gaatjes) zaten.
Opvoedadvies van een opvoedkundige
Pedagoge Van der Veek was eerst wat sceptisch over het onderzoek, toen zij het nieuwsbericht las: “Maar toen ik het proefschrift beter ging lezen, werd ik steeds meer overtuigd van de kwaliteit. De methode die ze heeft gebruikt, het analyseren van videobeelden, is een goede manier om de opvoedstijl te meten. Vaak wordt dit alleen met vragenlijsten onderzocht, maar je kunt daarmee moeilijk meten hoe een ouder is in de interactie met zijn kind. Dus ik vind dit goed gedaan.”
Maar bij een ding zet zij haar vraagtekens. In het artikel wordt door De Jong-Lenters een advies gegeven aan ouders: ‘Zeg nooit meer nee tegen kinderen. Vragen ze om een snoepje? Zeg dan: ‘Ja lekker hè! Dat mag je straks, na het eten.’ Vaak hoor je een kind er dan de hele middag niet meer over. Dit opvoedadvies is volgens Van der Veek onzin. “Het zou best kunnen dat je kinderen dan de hele middag niet meer over dat snoepje hoort, maar dat je nooit meer nee mag zeggen tegen kinderen is onzin. Nooit meer nee zeggen staat niet gelijk aan een positieve opvoedstijl. Dat is iets anders. Je moet als ouder vooral sensitief zijn, op de juiste manier reageren. Dit betekent echter niet dat je kinderen altijd hun zin moet geven, je moet vooral consequent zijn. Ik vind deze uitspraak dus te kort door de bocht en uit zijn verband getrokken door RTL nieuws. Het is wel zo dat het vaak helpt om een alternatief te bieden, maar kinderen moeten ook gewoon leren wat ze wel en niet mogen.”
RTL Nieuws heeft niet gereageerd op een verzoek om commentaar.
Conclusie
Nieuwscheckers concludeert dat het artikel geen nonsens is, maar een verhaal zonder nuance. Zo is de steekproef te klein en niet divers genoeg om te generaliseren. Daarnaast is het vaak een combinatie van factoren die ervoor zorgt dat kinderen gaatjes krijgen. Wat betreft het voorkomen van gaatjes, geeft zowel de tandheelkundige als de pedagoge aan dat consequentie op nummer één staat. Of dat onder de noemer ‘streng’ kan worden geschaard, is wellicht een kwestie van persoonlijke voorkeur.
Foto: Sean Donohue (Flickr, CC BY-NC-ND 2.0)
