‘Relatie tussen stress moeder en slecht gebit kind aangetoond’ kopte NU.nl op 23 september 2015. Deze zogenaamde relatie komt redelijk uit de lucht vallen. Leidt stress bij moeders echt tot slechte kindergebitten? Nieuwscheckers.nl ontdekte dat de relatie gecompliceerder ligt: het onderzoek toont niet aan dat stress de oorzaak is van gaatjes.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
NU.nl noemt twee bronnen: een andere nieuwssite, NDTV (New Delhi Television Limited) en onderzoek door King’s College London, gepubliceerd in het American Journal of Public Health. De onderzoekers analyseerden de gegevens van meer dan 700 Amerikaanse kinderen tussen de twee en zes jaar en hun moeders tussen de 30 en 36 jaar. Hieruit bleek dat gaatjes vaker voorkomen bij kinderen wier moeders veel stress hebben. Hiervoor geven de onderzoekers de volgende drie redenen: de tandartsbezoeken worden minder frequent, de kinderen krijgen vaker ongezondere voeding met veel suikers en kinderen van gestreste moeders hebben vaker geen borstvoeding gehad.
Het originele onderzoek
Uit het persbericht op de website van King’s College London en het originele onderzoek in het American Journal of Public Health worden de nuances van het onderzoek een stuk duidelijker. Zo blijkt dat de gegevens afkomstig zijn uit de derde National Health and Nutrition Examination Survey die heeft plaatsgevonden tussen 1988 en 1994. De rol van sociaaleconomische omstandigheden komt duidelijk naar voren: zo staat in het persbericht dat zowel de relatie tussen sociaaleconomische status en tandbederf als de relatie tussen sociaaleconomische status en stress is bewezen in eerder onderzoek. Uit het onderzoek blijkt dat de relatie tussen stress en tandbederf afneemt als sociaaleconomische status in overweging wordt genomen.
In de conclusie staat duidelijk dat er sprake is van een link tussen stress en tandbederf, maar niet van een direct verband. Sociaaleconomische status heeft zowel een negatieve invloed op het stressniveau als op tandbederf en is dus de verbindende factor tussen de twee. Tot slot staan er in het onderzoek een aantal mogelijke bezwaren van de auteurs zelf die aansluiten bij onze twijfels over het nieuwsbericht van NU.nl. De auteurs stellen zelf dat de overeenkomsten tussen stress bij moeders en slechte tanden bij kinderen niet betekenen dat het eerste de oorzaak is van het laatste. Daarnaast zijn de gebruikte data relatief oud.
Wat klopt hier niet?
De onderzoekers baseren zich op gegevens van twintig jaar geleden. Zijn deze nog wel relevant? Ten tweede komt het onderzoek niet goed uit de verf in het artikel van NU.nl. De redacteur doet het voorkomen alsof er sprake is van een directe relatie en noemt geen context of andere factoren die het gelegde verband aannemelijker zouden maken (zoals de sociaaleconomische situatie van het gezin). Heeft de redacteur het onderzoek bekeken of enkel het bericht van NDTV overgenomen?
Reactie NU.nl
De redactie van NU.nl verwees in eerste instantie naar het originele onderzoek van King’s College London voor meer informatie. Toen Nieuwscheckers het gebrek aan nuance aan de kaak stelde en vroeg of de redacteur het originele onderzoek had gelezen, werd de beslissing om de nuances van het onderzoek niet op te nemen “een redactionele keuze” genoemd.
Reactie onderzoekers
Ook spraken wij met de onderzoekers van King’s College London. Ze beamen dat de data verouderd zijn, maar geloven dat de bevindingen nog steeds gelinkt kunnen worden aan de kinderen van vandaag. “Tekenen van stress zijn over de jaren heen niet veranderd, ze reflecteren nog steeds blootstelling aan chronische stress. Ten tweede beweerden we dat chronische stress gerelateerd is aan sociaaleconomische ongelijkheid en aan ongelijkheid in tandbederf onder kinderen. Noch sociaaleconomische ongelijkheden, noch ongelijkheden in tandbederf zijn dramatisch veranderd in de Verenigde Staten in de afgelopen twintig jaar.” Ook vroegen wij ze waarom er niet gekozen was voor eigen onderzoek. “We vonden het testen met deze theorie met beschikbare data een goede eerste stap, voordat we begonnen aan een kostbaar proces van data-verzameling.”
Routine en structuur
Het gebrek aan nuance in het nieuwsbericht wordt ook opgemerkt door postdoc-onderzoeker Denise Duijster: “Het onderzoek laat zien dat er een relatie is tussen stress bij moeders en cariës bij kinderen, maar het bewijst geen direct oorzaak-gevolg.” Duijster is begin dit jaar gepromoveerd aan het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam, met een onderzoek naar psychosociale factoren bij ouders die van invloed zijn op cariës bij kinderen. Volgens Duijster bleken opvoedingsstrategieën, ouder-kindinteractie en gezinsfunctioneren – zoals routine en structuur – belangrijke indicatoren van tandbederf bij kinderen. Hierbij zag ze ook een duidelijke rol voor de sociaaleconomische status van het gezin. “De onderzochte factoren komen vaker voor bij gezinnen met een lagere sociaaleconomische status. Waarschijnlijk dragen al deze factoren, waaronder misschien ook stress maar ook een lagere sociaaleconomische status, bij aan cariës bij kinderen.”
Conclusie
Het artikel is dus geen onzin, maar de zaak ligt gecompliceerder dan het bericht deed voorkomen. Uit het onderzoek van King’s College blijkt dat stress bij moeders geassocieerd wordt met tandbederf bij kinderen, maar dat er geen sprake is van een direct oorzaak-gevolg. Het is wel duidelijk dat kinderen van moeders met een lagere sociaaleconomische status meer kans hebben op tandbederf én dat moeders met een lagere sociaaleconomische status meer stress hebben. Het verband is dus niet compleet uit de lucht gegrepen. Duijster denkt dat meer onderzoek nodig is om de relatie te bewijzen: “Nu wordt er meestal op een specifiek moment gekeken naar zowel omstandigheden bij het gezin als tandbederf bij kinderen. Het is dus onmogelijk om een oorzaak-gevolg vast te stellen, aangezien je niet weet wat er eerst was.” Typisch geval van de kip en het ei, dus.
Foto: World Bank Photo Collection (Flickr, CC BY-NC-ND 2.0)