‘Sperma doorslikken houdt vrouwen jong’, aldus een kop in de lifestyle-sectie van NU.nl op 6 oktober. ’s Lands grootste nieuwssite stond niet alleen. Diverse media berichtten vorige maand over de positieve effecten van spermaconsumptie. Mensen die op regelmatige basis sperma slikken, leven langer en lopen minder risico op het ontwikkelen van Alzheimer. Het nieuws is gebaseerd op onderzoek uit Oostenrijk. Maar de onderzoekers zelf noemen de koppen voorbarig: de experimenten zijn zelfs niet eens op mensen uitgevoerd.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De berichtgeving
‘Vrouwen die hun uiterlijk graag jong houden doen er goed aan geregeld een dosis sperma door te slikken.’ Zo opende NU.nl een artikel naar aanleiding van kort daarvoor gepubliceerd onderzoek van wetenschappers aan de Karl-Franzens universiteit in Oostenrijk. De notie dat alleen vrouwen met sperma in aanraking komen – of dat mannen niet om hun uiterlijk geven – daargelaten, wordt in de originele publicatie niet van dergelijke conclusies gesproken.
Toch aarzelden kranten uit binnen– en buitenland niet om te berichten over de voordelige gevolgen van het slikken van sperma. Op welke gegevens uit het originele onderzoek zijn deze artikelen nu precies gebaseerd?
Spermidine
Het daadwerkelijke onderzoek werd gedaan naar spermidine, een stofje dat in hoge concentraties voorkomt in sperma. Wetenschappers Tobias Eisenberg en Frank Madeo wilden onderzoeken of toediening van spermidine een positief effect heeft op de levensduur van cellen en (daarmee) organismen. Zo voegden zij de stof toe aan de voeding van fruitvliegen en muizen, wat hoopgevende resultaten opleverde. De vliegen leefden tot 30 procent langer, terwijl bij de muizen sprake was van verminderde oxidatieve stress, een stofwisselingstoestand waarvan de gevolgen bijdragen aan het verouderingsproces.
De onderzoekers kwamen tot de ontdekking dat spermidine een remmende werking heeft op necrose, ofwel ongecontroleerde celdood. Tegelijkertijd stimuleert spermidine het proces van autofagie, waarbij een cel zichzelf verteert om zo de eigen levensduur te verlengen. De bron van alle mediacommotie is het feit dat de onderzoekers dit experiment ook op menselijke cellen loslieten, en dezelfde effecten constateerden. Autofagie wordt namelijk een essentiële rol toegedicht in de verwezenlijking van een lange levensduur en een gezond verouderingsproces.
‘Volkomen onzinnig’
Op basis van deze veelbelovende resultaten hebben de verschillende media vervolgens geconcludeerd dat spermidine – en dus ook sperma – goed is voor de huid, ouderdomsziekten als Alzheimer en Parkinson voorkomt en de algehele levensduur verlengt. “Volkomen onzinnig en geheel onverantwoord!”, zegt Jan Hoeijmakers, hoogleraar Moleculaire Biologie aan het Erasmus MC en specialist op het gebied van veroudering. “Het is veel te vroeg om dit soort conclusies te trekken. Er moet eerst nog veel meer zorgvuldig onderzoek gedaan worden in relevante modelsystemen.”
Hoeijmakers is ontdaan door de onzorgvuldigheid waarmee de journalisten naar de methodologie van het onderzoek hebben gekeken. ‘Een mens zit toch echt heel anders in elkaar dan een fruitvliegje of een muis. En ook menselijke cellen op kweek vormen slechts een surrogaatsysteem. Pas als spermidine in een echt humaan systeem is getest kan er iets gezegd worden over mogelijke effecten. Dat nu de suggestie wordt gewekt dat sperma slikken invloed heef t op de celvernieuwing slaat werkelijk nergens op. Dan neem je als media geen binnenbochten, maar ga je er dwars doorheen.’
Ook de onderzoekers zelf zijn niet blij met de interpretaties van hun resultaten. “Deze conclusies kunnen niet getrokken worden uit ons onderzoek!”, aldus Tobias Eisenberg. Eisenberg bevestigt dat de behaalde resultaten hoopgevend zijn, maar benadrukt dat nergens in het onderzoeksrapport wordt beweerd dat spermidine de beschreven effecten op het menselijk lichaam heeft. “Omdat spermidine levensverlengende effecten heeft op hele organismen, is het een veelbelovende kandidaat voor menselijk onderzoek. Maar tot dat is uitgevoerd, kunnen we geen definitieve conclusies trekken over het effect van spermidine op het menselijk lichaam.”
Geen commentaar
Het heeft er dus veel van weg dat de inhoud van de nieuwsberichten op toonaangevende nieuwssites als NU.nl en Telegraaf.nl (‘Sperma goed voor geheugen’) gesensationaliseerd is om de nieuwswaarde te verhogen. In het hele onderzoek wordt niet één keer gerept over het ‘slikken van sperma’. Bovendien staat de kop op NU.nl tussen aanhalingstekens, wat suggereert dat het hier een quote van de onderzoekers betreft. Pauline van Lintel, die het stuk voor NU.nl schreef, laat per mail echter weten niet te willen reageren op deze kritiek. Zij heeft in het verleden al vaker nieuwscheckers te woord moeten staan en onthoudt zich van verder commentaar. Jammer, na alle moeite die in het speurwerk is gestoken.
Heilige Graal
De grote woorden en sensationele claims zijn in dit geval niet alleen afkomstig van journalisten. De bron ligt verder stroomopwaarts, bij de universiteit van Graz. Als NU.nl de onderzoekers laat zeggen dat zij misschien wel “de Heilige Graal van het verouderingsonderzoek” hebben gevonden, is dat citaat, anders dan de conclusies over sperma slikken, wel correct. Het komt namelijk rechtstreeks uit het persbericht dat de Universiteit van Graz uitstuurde naar aanleiding van het onderzoek. Kop: “Onderzoekssensatie: onderzoekersduo uit Graz ontdekt ‘Bron van de Jeugd’ in zaadvloeistof.” De onderzoekers, zo vervolgt het persbericht bloemrijk, zijn dichter bij een oeroude wens van de mensheid gekomen – de droom van de eeuwige jeugd.
Eisenberg: “We denken dat onze ontdekkingen van groot belang kunnen zijn omdat, voor zover wij weten voor het eerst, levensverlengende resultaten zijn behaald met een natuurlijke substantie. Er is daarom een goede kans dat spermidine, als het ook bij mensen werkt, gebruikt zou kunnen worden zonder ernstige bijwerkingen.” Met dit laatste onderscheidt spermidine zich bijvoorbeeld van rapamycine, dat ook levensverlengende effecten lijkt te hebben, maar tegelijkertijd het immuunsysteem onderdrukt. Reden om te concluderen dat men nu massaal sperma moet gaan slikken is er echter niet. Spermidine komt namelijk ook voor in voedsel als grapefruits en sojabonen. Bovendien is de hoeveelheid sperma die geslikt zou moeten worden om de eventuele resultaten te behalen volgens Eisenberg “te groot om praktisch te zijn”. Het ziet er voorlopig dus niet naar uit dat sperma op ons dieet komt.