Allochtone ouders die hun kinderen in Marokko of Turkije naar school sturen, frauderen op grote schaal met kinderbijslag, zo meldde RTL Nieuws op vrijdag 13 maart. Van de Marokkaanse gezinnen zou 54 procent frauderen, van de Turkse 31 procent. Ook andere media berichtten over deze massale fraude. Het zou allemaal blijken uit een steekproef van de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Maar met die ‘enorme fraude’ valt het wel mee: het blijkt te gaan om vermoedens van fraude bij slechts 1,4 procent van het totaal aantal bijslagkinderen in Turkije en Marokko.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De primeur was voor de GPD, die een vertrouwelijk rapport van de SVB in handen had gekregen. GPD-journalisten Jan Salden en Rudi Buis schreven over een vermoedelijke fraude van tientallen gezinnen die dubbele kinderbijslag krijgen voor kinderen in Marokko en Turkije. Dat klopte. Het bericht verscheen breeduit in de GPD-kranten. Andere media konden niet achterblijven, maar hadden niet de beschikking over het rapport. En toen ging er iets fout.
Opgeklopt
SpitsNieuws pakte groot uit met de kop ‘Enorme fraude kinderbijslag’ en de alarmerende eerste zin: ‘De SVB heeft een geheimgehouden rapport waaruit blijkt dat Marokkanen en Turken massaal frauderen met kinderbijslag’. Pardon? Dat is heel wat anders dan de ‘tientallen gezinnen’ van Jan Salden en Rudi Buis.
Ook bij Elsevier ging het fout. Webredacteur Maartje Willems zette in een kader onder de kop ‘fraude’ een aantal zaken op een rijtje: “In totaal kost de ‘buitenlandse kinderbijslag’ jaarlijks 40 miljoen euro, zo blijkt uit Kamervragen die de VVD heeft gesteld. De meeste uitkeringen gaan naar Turkije en Marokko. Uit een steekproef van de SVB bleek vorig jaar dat 54 procent van de Marokkaanse gezinnen en 31 procent van de Turkse gezinnen mogelijk fraudeert.”
Maar ook GPD-krant het Brabants Dagblad bracht het nieuws groter dan het was. De kop ‘Grote fraude kinderbijslag’ stond tussen aanhalingstekens, maar in het bericht zelf en in het achtergrondartikel van diezelfde dag komt dit citaat niet voor. De krant meldde wel correct dat het om tientallen gezinnen zou gaan en om ‘mogelijke’ fraude, maar de kop miste die belangrijke nuance. Ook de precieze cijfers van het aantal vermoedelijke fraudegevallen ten opzichte van het totaal ontbraken. Rudi Buis van de GPD: “Wij leveren berichten aan bij aangesloten kranten, maar de redacties van die kranten mogen die berichten zelf inkorten of er een andere kop boven plaatsen. De kop ‘Grote fraude kinderbijslag’ had ik er zelf zeker niet boven gezet.”
Sommige media, waaronder BNR Nieuwsradio en De Telegraaf, besloten de woordvoerster van de SVB, Harriët Nepperus, te bellen. Nepperus stond ze uitgebreid te woord: “Wij dachten toen: oké, als we alles uitleggen, dan begrijpen ze het ook wel. Ik heb alle bellers dus steeds netjes uitgelegd dat het om een intern werkdocument ging dat niet had mogen uitlekken. Ik heb gezegd dat het onderzoek nog niet is afgerond en ik heb benadrukt dat het om een beperkte groep gaat die is onderzocht en om vermoedelijke fraude. In de gesprekken hadden de journalisten wel oren naar die nuances, maar in de stukken die ze schreven, hebben ze die toch weer weggelaten.”
Percentages van percentages
De berichten in de media trokken ook de aandacht van de Tweede Kamer. “Bijzonder vreemd dat deze ernstige fraude niet door de SVB naar buiten is gebracht”, schreef PVV-Kamerlid Sietse Fritsma op de website van zijn partij. Ook andere Kamerleden was de berichtgeving in de GPD-kranten opgevallen.
Waar kwamen die alarmerende percentages nu precies vandaan? Op 17 maart werd er uitgebreid aandacht aan besteed tijdens het wekelijkse vragenuurtje van de Tweede Kamer. Staatssecretaris Klijnsma legde uit dat het in Marokko in totaal om 5.476 kinderen gaat en in Turkije om 2.310 van wie de ouders Nederlandse kinderbijslag ontvangen. De steekproef ging alleen om dubbele kinderbijslag: in Marokko gaat het dan om 189 kinderen en in Turkije om 182. En dat is dus maar 3,5 procent en 7,9 procent van het totaal aantal kinderen. De breed uitgemeten percentages fraude bij 54 procent van de Marokkaanse kinderen en 31 procent van de Turkse kinderen zijn weer delen van deze percentages. En dat werpt een heel ander licht op de zaak: het ging om een vermoeden van fraude bij 1,4 procent van het totaal.
Onzorgvuldig
Nieuwscheckers.nl confronteerde Maartje Willems van Elsevier met deze cijfers. Ze heeft haar bericht meteen aangepast: “De percentages heb ik waarschijnlijk overgenomen van een bericht van een persbureau. Normaal gesproken controleer ik die gegevens altijd wel, maar dit is echt een slordigheid geweest.” Ze vindt het spijtig dat ze de lezers nu een verkeerd beeld heeft gegeven. “Nu stel ik iets heel ergs, wat helemaal niet zo erg is.”
Rudi Buis van de GPD heeft de berichtgeving op de voet gevolgd. Het was hem ook al opgevallen dat niet alle berichten klopten. “De nuance ontbreekt vaak. Ze hebben ons bericht blijkbaar niet goed gelezen. Dan ben je als journalist gewoon onzorgvuldig.” Buis laat weten dat er ook geen journalisten zijn geweest die bij de GPD om het rapport hebben gevraagd. “Dat hadden we ook niet gegeven, maar we hadden wel gerichte vragen kunnen beantwoorden, bijvoorbeeld over de precieze cijfers. Dan waren die fouten ook niet gemaakt.” Harriët Nepperus van de SVB vindt het ‘niet chic’ van de journalisten. “De berichtgeving krijgt een soort stigmatiserend effect, zo zonder die nuances.”
het bewuste SVB-rapport: Evaluatieonderzoek uitwonende kinderen Turkije en Marokko 2008.
