Geen bewijs voor gezondheidseffecten boterkoffie

Boter in de koffie verzadigt en verhoogt mentale prestaties

Ongefundeerd

RTL Boulevard zet bulletproof koffie in de schijnwerpers: koffie met een flinke klont boter, aangevuld met een eetlepel MCT-olie afkomstig uit kokosnoten. In het item getuigen diverse Amerikaanse bekendheden enthousiast over het drankje. Tussendoor laat presentatrice, influencer en ‘hormoonexpert’ Vivian Reijs zien hoe je boterkoffie maakt met een blender. Ze vertelt daarbij: “Cafeïne geeft natuurlijk al energie, maar als je er boter en wat vetten aan toevoegt, dan geeft het meer verzadiging, en je wordt er heel scherp van in je hoofd, en mensen kunnen er ook van afvallen.”

Bulletproof koffie krijgt de laatste tijd vaker aandacht. Zo schreef De Telegraaf recent dat een klont boter in je koffie extra energie kan geven en ervoor kan zorgen dat je minder snel honger krijgt in de loop van ochtend. Verder wijst JAN Magazine erop dat je met boterkoffie bovendien een betere focus krijgt en de ‘dip’ aan het eind van de ochtend achterwege blijft. Margriet beschrijft een variant die geen boter bevat maar uitsluitend kokosolie. Ook dat zou zorgen voor een ‘energie boost’ en bovendien het ‘metabolisme stimuleren’.

Boterkoffie is overigens buiten onze landsgrenzen al langer een kleine dieethype, want media in de Verenigde Staten schreven er tien jaar geleden al over.

Bulletproof koffie werd bijna vijftien jaar geleden bedacht door de Amerikaanse ondernemer Dave Asprey, de zelfbenoemde ‘Father of Biohacking’. Hij schreef erover op zijn blog bulletproofexec.com. Het recept is simpel: voeg zo’n 55g ongezouten grasboter toe aan een kop koffie van ongeveer 400ml. Hij noemde zijn vinding bulletproof coffee, een naam die verwijst naar een breder dieet en levensfilosofie. De receptuur trekt aanvankelijk weinig interesse bij het grote publiek. Maar doordat sterren het omarmen, krijgt het geleidelijk meer aandacht van gezondheidsblogs, bijvoorbeeld wanneer actrice Shailene Woodley in de talkshow van Jimmy Fallon erover vertelt.

Aspreys blog is door de jaren geleidelijk getransformeerd tot een webshop. Dave Asprey heeft een imperium opgebouwd van supplementen, dieetadviezen en ‘bio-hacks’. Het originele boterrecept is ook getransformeerd. Recentere koffie-recepten voegen naast boter ook MCT-olie toe. En dat is op dezelfde site te koop onder de merknaam Brain Octane, voor 30 dollar per liter. “It helps boost metabolism and improves cognitive performance to keep you sharp.” Verder raadt Ashley aan speciale ‘mycotoxine-vrije’ koffie erbij te bestellen, die driemaal duurder is dan gewone snelfiltermaling.

Wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van bulletproof koffie is schaars. Canadese onderzoekers hebben in 2021 een klein onderzoek gepubliceerd, waarin de claims van Asprey worden onderzocht. Ze vergeleken het effect van bulletproof koffie (boter plus MCT-olie) met gewone koffie bij zes proefpersonen. Op verschillende tijdstippen na het drinken van beide soorten koffie werden de cognitieve prestaties en het hongergevoel van de deelnemers gemeten. De conclusie van het onderzoek luidt dat bulletproof koffie de mentale prestaties niet bevordert, maar wel het gevoel kan geven dat je langer vol zit.

Los van het feit dat een proef met zes personen niet heel sterk is, wordt met de gerapporteerde verzadiging een open deur ingetrapt. De proefpersonen hadden namelijk voorafgaand aan de tests niets gegeten. Wie bulletproof koffie dronk kreeg 250 kilocalorieën binnen: bij benadering de energiehoeveelheid van een dubbele boterham met kaas. Wie zwarte koffie dronk moest het met ongeveer één kilocalorie doen. Dat bulletproof drinkers na drie uur meer verzadiging rapporteerden dan de zwartekoffiedrinkers is dus volstrekt logisch. Een zinvoller vraag – hoe verzadigend is bulletproof koffie in vergelijking met een regulier ontbijt of een ontbijt met veel boter – wordt niet beantwoord.

Een groep Maastrichtse studenten heeft in 2021 een experiment gedaan met 21 deelnemers. Ze keken naar het effect van koffie met boter plus MCT-olie op geheugentaken en subjectieve scoring van de gemoedstoestand, zoals alertheid. Deelnemers die bulletproof koffie kregen presteerden niet beter in de cognitieve taken of subjectieve scores, vergeleken met de deelnemers die gewone koffie dronken.

Het idee dat toevoeging van boter en MCT-olie voor verbetering van mentale prestaties kan zorgen is vermoedelijk afgeleid uit studies bij patiënten met Alzheimer. De Medium Chain Triglyceriden (MCT) uit boter en kokosolie worden in de lever omgezet in zogenaamde ketonen, die de hersenen als brandstof kunnen gebruiken. In patiënten met Alzheimer lijken MCT-supplementen een verbetering van de cognitieve prestaties op te leveren, maar het bewijs is niet heel robuust. Bovendien is het zeer onzeker of datzelfde effect ook bij jonge, gezonde mensen optreedt.

De bedenker van bulletproof koffie laat zich overigens weinig aan de wetenschap gelegen liggen. De Britse vereniging van diëtisten heeft het bulletproof-dieet van Asprey al jaren geleden op een lijst gezet met mode-diëten die je beter kunt vermijden, omdat het haaks staat op de basisregels voor een gevarieerde voeding. In de coronatijd heeft Asprey nog een tik op de vingers gekregen van de Amerikaanse FTC voor een blogpost waarin hij beweert met supplementen het COVID-19 virus te kunnen ‘hacken’.

Een klont boter in de koffie kan je een verzadigd gevoel geven, in vergelijking met een kop gewone zwarte koffie. Voor de claim dat je mentale energie een boost krijgt van boterkoffie is geen bewijs.