Geen sprake van historisch laag vertrouwen in de politiek

Het vertrouwen in het nieuwe kabinet is historisch laag.

Onwaar

De introtekst die Van Erven Dorens voorleest,  noemt geen onderzoek waarop de bewering is gestoeld. Het lage vertrouwen in de politiek kwam al eerder in het nieuws, zoals in twee artikelen van het Financieel Dagblad en van Trouw. Het FD noemt het vertrouwen in de overheid in de kop ‘historisch laag’, volgens de kop van Trouw is het ’tot een dieptepunt gedaald’.  Beide artikelen verwijzen naar het recent verschenen onderzoek De laag-vertrouwensamenleving.

Deze studie is onder meer uitgevoerd door onderzoekers van Erasmus Universiteit, Vrije Universiteit en Universiteit Leiden en werd door Panaroma al eerder verkeerd geïnterpreteerd, zo meldde Nieuwcheckers onlangs. In het voorwoord van het onderzoeksrapport is tussen haakjes te lezen dat er sprake is ‘van een afname van institutioneel vertrouwen in de afgelopen anderhalf jaar (van historisch hoog naar historisch laag).’ Waar er vorig jaar veel vertrouwen in de landelijke politiek was, is dit in 2021 gedaald naar slechts drie op de tien respondenten die vertrouwen hebben, aldus het onderzoek. Dit lage percentage komt niet alleen voort uit groeiende kritiek op het coronabeleid, maar ook uit politieke ontwikkelingen, waaronder de toeslagenaffaire en de lange kabinetsformatie.

Om uitspraken te doen over de ontwikkeling van politiek vertrouwen door de jaren heen is een constante onderzoeksmethode en vraagstelling vereist. De Laag-vertrouwensamenleving meet de impact van COVID-19 op de samenleving vanaf het uitbreken van de pandemie in april 2020.

Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) onderzoekt sinds 2008 het vertrouwen in onder meer de politiek met eenzelfde methodiek in hun Continu Onderzoek Burgerperspectieven. Respondenten geven een rapportcijfer op een schaal van 1 tot 10. Hieruit blijkt dat in oktober 2021 het vertrouwen in de landelijke politiek laag is, maar niet uniek laag. In 2013, na de val van Kabinet-Rutte I, en in 2016, tijdens de vluchtelingencrisis, was het vertrouwen in zowel overheid als regering eveneens laag (zie grafiek).

Volgens Josje den Ridder, SCP-onderzoeker naar de publieke opinie, is er dit jaar, kijkend naar het meest recente SCP-rapport, geen sprake van een unieke score,  ‘’De 40 procent die vertrouwen heeft in de politiek zit aan de lage kant, maar is niet het laagste wat wij hebben gemeten, want het is wel eens eerder zo laag geweest. Het probleem met het woord ‘historisch’ is dat er weinig onderzoek bestaat waarbij op precies dezelfde manier ver terug in de tijd wordt gekeken.’’

Den Ridder kwalificeert het huidige vertrouwen in de politiek daarom als ‘laag’, maar snapt desondanks wel waarom Beau van ‘historisch laag’ spreekt. ‘’Het is wat alarmerender, omdat zo het idee ontstaat van: daar moeten we iets aan doen.’’ Voor de kwalificatie ‘laag-vertrouwensamenleving’ heeft Den Ridder minder begrip, zo blijkt uit een recent opiniestuk van Den Ridder en politicoloog Tom van der Meer in NRC.

Den Ridder: ‘Ik denk niet dat de cijfers uit het rapport de titel ‘Laag-vertrouwensamenleving’ rechtvaardigen. De onderzoekers zien dat niet alleen het politieke vertrouwen sterk is gedaald, maar ook dat het onderling sociaal vertrouwen voorzichtig is gedaald en het institutionele vertrouwen lager is. Maar dit wordt afgezet tegen de vertrouwenspiek aan het begin van de coronacrisis, terwijl dat natuurlijk een unieke situatie was. Bovendien is dat sociale vertrouwen niet voorzichtig, maar echt bijzonder voorzichtig gedaald en ook weer ten opzichte van die piek van vorig jaar.’’

We kennen in Nederland allerlei onderzoek naar vertrouwen in de politiek, elk met een verschillende aanpak. ‘’Er zijn verschillende onderzoeksobjecten, zoals vertrouwen in de regering, vertrouwen in het parlement en vertrouwen in de overheid, maar dit maakt voor de meeste respondenten geen verschil. Wat wel verschil maakt, zijn de formuleringen van de vragen en de antwoordcategorieën in enquêtes’’, zo legt Den Ridder uit. ‘’Bij het SCP vragen we naar een rapportcijfer, maar de Eurobarometer vraagt dichotomer met vraagstellingen als ‘neigt u naar vertrouwen of neigt u naar wantrouwen?’. Dat levert heel andere cijfers op dan bij bijvoorbeeld rapportcijfers. Je moet cijfers, en dat geldt ook voor onze resultaten, niet verabsoluteren.’’

Tom Louwerse, universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit Leiden, beschouwt het huidige vertrouwen in de politiek ook als ‘laag’, maar vindt dat ‘historisch laag’ een verkeerde suggestie wekt. ‘’Hiermee lijkt het alsof het nooit zo laag was, dat is niet zo. Het is vergelijkbaar met andere dipjes.’’ Louwerse licht toe dat het politiek vertrouwen in Nederland eigenlijk nooit constant is, maar met pieken en dalen gaat, sterk afhankelijk van de politieke situatie. Bovendien is het onderzoek naar politiek vertrouwen pas rond eind jaren zestig begonnen, dus we hebben niet alle data om zuivere uitspraken doen over hoe het historisch zit.

Hoewel in het Laag-vertrouwensamenleving-onderzoek wel letterlijk van ‘historisch laag institutioneel vertrouwen’ gesproken wordt, is de bewering in Beau, samen met de twee krantenkoppen, onjuist. Niet alleen wordt het onderzoeksobject ‘institutioneel vertrouwen’ verward met ‘vertrouwen in de overheid’, maar bovenal is voor uitspraken over de historisch lange termijn eenzelfde soort onderzoek vereist. Uit data van het SCP, dat iets langlopender opinieonderzoek naar politiek vertrouwen doet, komt naar voren dat het huidige vertrouwenspercentage laag is, maar niet bijzonder laag.