“Nederlanders optimistischer over economie”, kopte Het Parool op 19 september op haar website naar aanleiding van het Prinsjesdagonderzoek van Maurice de Hond. Een dag later was op diezelfde website echter iets anders te lezen: “Consument somberder over economie” , zo bleek uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Hoe zit het nu precies? Nieuwscheckers ging op onderzoek uit.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De onderzoeken
Regelmatig wordt er in de media bericht over onderzoekjes naar hoe ‘de gewone mens’ denkt over de economie. Volgens economisch socioloog Ferry Koster van de Erasmus Universiteit zijn dit soort onderzoeken ook erg belangrijk: “Anders dan sommige economen wel eens denken, spelen dit soort subjectieve opvattingen een belangrijke rol bij het functioneren van de economie. Als burgers de indruk hebben dat het niet goed gaat, heeft dat een effect op hun handelen en daarmee op het functioneren van de economie. Wanneer zij geen vertrouwen hebben in de economie, zullen zij hun hand op de knip houden. Daar kan geen econoom iets aan doen.”
De Hond doet traditiegetrouw elk jaar vlak voor Prinsjesdag een onderzoek naar wat de Nederlander verwacht van het kabinetsbeleid van het komend jaar. Zo ook dit jaar. Het onderzoek wordt via internet gehouden onder tenminste 2500 mensen, uit een steekproef van ruim 40.000 personen die zich ooit voor zijn panel hebben aangemeld. Één van de vragen gaat over wat mensen denken dat er met de economie zal gaan gebeuren. Uit de peiling van het Amsterdamse onderzoeksbureau bleek dit jaar dat bijna tweederde (63%) van de bevolking verwacht dat 2011 beter wordt dan 2010. Een jaar geleden zou nog niet eens de helft (46%) ervan overtuigd zijn geweest dat de economie zich in het jaar erop gunstiger zou ontwikkelen.
Het CBS publiceert elke maand de resultaten van haar onderzoek: de zogenaamde index van het consumentenvertouwen – een cijfer dat ook aangeeft hoeveel vertrouwen de Nederlander heeft in de economie. Elke maand selecteert het CBS uit 2500 willekeurige adressen 1600 à 1700 mensen van wie er uiteindelijk ongeveer 1000 worden geïnterviewd. In september nam het vertrouwen van de consument in de Nederlandse economie iets af. De index ging van -11 in augustus naar -14. Bij het CBS blijkt overigens ook dat Nederlanders in vergelijking met eerdere jaren iets optimistischer zijn geworden.
De feitencheck
Na de complete cijfers van de onderzoeken te hebben bekeken, moet Nieuwscheckers concluderen dat de twee berichten van Het Parool feitelijk juist zijn. Maar waarom lijken ze dan zo tegenstrijdig? Zowel De Hond als het CBS leggen uit dat dit komt doordat de onderzoeksmethoden en de termijn waarnaar gekeken is verschillen. Economisch woordvoerder van het CBS, Senne Janssen: “Een oplettende journalist of burger zal snel doorhebben dat hier appels met peren worden vergeleken, maar ik kan me voorstellen dat het voor mensen op het eerste gezicht verwarrend is.”
Koster bevestigt dat dit soort schijnbaar tegenstrijdige conclusies beide kunnen kloppen: “Wat berichtgeving betreft is het dan van het allergrootste belang wát precies gerapporteerd wordt, dus: is er een verandering in het vertrouwen in de toekomst of een verandering in consumentenvertrouwen nu ten op zichte van dat van een tijd geleden?”
Verwarrende berichtgeving
In de berichtgeving over de onderzoeken van De Hond en het CBS wordt wel duidelijk waar ze precies naar keken. Toch zijn de berichten verwarrend omdat ze elkaar lijken tegen te spreken. We vroegen het ANP, waar de berichten oorspronkelijk vandaan komen, of die verwarring niet had kunnen worden voorkomen. Waarom is er bijvoorbeeld in het tweede bericht niet naar het eerst verwezen?
Patrick Selbach, adjunct-hoofdredacteur ANP Nieuws: “De twee berichten zijn feitelijk juist op zichzelf, maar wel staat het nogal sullig om in het tweede stuk niet te verwijzen naar het eerste en er ook geen verdere navraag naar te doen. Dat had gemoeten. Geen misverstand.” Ook zegt Selbach dat er in het artikel over de peiling van De Hond niet geschreven had mogen worden dat het onderzoek ‘representatief’ is. Het ANP wist dat namelijk niet zeker, deze vermelding gaat dus in tegen haar interne regels.
Volgens Selbach is het ANP overigens altijd wel terughoudend met de resultaten van grote commerciële onderzoeksbureaus. Instituten als het CBS worden daarentegen altijd volledig vertrouwd. Dat verklaart ook waarom in het artikel over het CBS de onderzoeksmethoden niet worden vermeld en bij De Hond wel.
Jammer genoeg wilde de Parool-redactie niet uitleggen waarom zij de berichtgeving van het ANP klakkeloos heeft overgenomen. “Wij wensen niet mee te werken aan dit soort onderzoeken.”
Crisis
Rest ons nog de vraag: waarom zijn Nederlanders op de langere termijn optimistischer geworden over de economie, terwijl ze vergeleken met vorige maand juist somberder zijn?
Volgens Koster is het optimisme van dit jaar mogelijk een correctie op het doorgeschoten gebrek aan vertrouwen van de afgelopen jaren – dit laatste was een eerste reactie op de economische crisis. De somberheid in september is lastiger te verklaren: “Je kan daar geen eenduidig antwoord op formuleren omdat daar verschillende redenen aan ten grondslag kunnen liggen. Zo is het goed mogelijk dat een aantal mensen alsnog de gevolgen van de crisis ondervindt. Ook kan het een reactie zijn op de lange kabinetsformatie.” Hiernaar zou meer onderzoek gedaan moeten worden, aldus Koster: “Wat zowel De Hond als het CBS doen is het weergeven van gemiddelde waardes. Wat je eigenlijk zou willen weten is welke mensen welke waardes geven en of je dan relaties kunt leggen naar de situaties waarin die mensen zich bevinden. Helaas wordt dat te weinig gedaan.”