Volgens Metronieuws is graffiti op de weg de ideale oplossing om automobilisten voorzichtiger te laten rijden: uit onderzoek zou blijken dat bestuurders door een tekening op de weg alerter worden op de verkeerssituatie en hun snelheid aanpassen. Metro gaat hier te kort door de bocht: de resultaten blijken minimaal en over effect op de lange termijn is niets bekend. Bovendien, zo ontdekte Nieuwscheckers, is het oud nieuws.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
In Woudenberg en Maartensdijk (gemeente De Bilt) werden tekeningen van respectievelijk een hinkelbaan en het woord SLOW op de weg aangebracht zodat automobilisten hun snelheid zouden aanpassen. Door het 3D-effect leek het alsof de letters SLOW uit de weg opdoemden, waardoor bestuurders bewust of onbewust hun snelheid zouden verminderen. In het geval van de hinkelbaan in Woudenberg was de hoop dat de associatie met kinderen automobilisten langzamer zou laten rijden. Het experiment in Woudenberg is uitgevoerd door Goudappel Coffeng, een onderzoeks- en adviesbureau over mobiliteit, dat vaker onderzoek doet op het gebied van gedragsbeïnvloeding. De slow-graffiti is door Gemeente De Bilt zelf geplaatst.
Geen nieuws
‘Ik vind het eerlijk gezegd wel vreemd dat er nu zoveel aandacht is voor het bericht, beide experimenten zijn namelijk al een jaar geleden uitgevoerd,’ aldus Marc de Haan, gedragsdeskundige bij Goudappel Coffeng. ‘Verkeersnet.nl kwam als eerste met het bericht, vervolgens is dat overgenomen door verschillende media en werd ik meerdere keren gebeld door journalisten.’
‘De directe aanleiding voor het bericht is een paper dat we hebben gedownload van de website van het Nationaal Verkeerskundecongres,’ legt Ron Hendriks, hoofdredacteur van Verkeersnet.nl, uit. Hendriks vertelt dat Verkeersnet.nl er eerder ook al over geschreven heeft: ‘Het staat zelfs als gerelateerd bericht onderaan de pagina.’ Vanwege het op handen zijnde Verkeerskundecongres brengt de verkeerswebsite het bericht nogmaals onder de aandacht. ‘Het gebeurt vaker dat media onze berichten klakkeloos overnemen en doen alsof het nieuws is’, aldus Hendriks.
Aanvulling op bestaande maatregelen
Het bericht van Verkeersnet is als eerste opgepikt door Metronieuws.nl en dat bericht is weer overgenomen door verschillende media. Verkeersnet.nl geeft de feiten netjes weer, maar Metro mist die nuance. Zo staat in het bericht dat ‘het weinig zin heeft nog meer dure verkeersborden, bruggen, of strepen te plaatsen’. Tros Radar, het Reformatorisch Dagblad en Nieuws.nl namen de formulering van Metronieuws.nl klakkeloos over. Deze berichten suggereren dat traditionele maatregelen geen zin meer hebben en dat 3D-tekeningen op de weg volstaan als snelheidsbeperkende maatregel.
Marc de Haan ontkracht dit: ‘De gedragsbeïnvloedende maatregelen zijn absoluut een aanvulling op de bestaande maatregelen en zijn niet bedoeld als vervanging.’ De Haan vertelt dat er altijd een groep is die soms te hard rijdt: ‘En voor deze groep kunnen de maatregelen het verschil maken tussen wel of niet onder de aangegeven snelheid blijven.’
Onderzoeksresultaten
Het is duidelijk dat de berichtgeving over dit onderwerp weinig nuance kent, maar hoe zit het met het onderzoek zelf? Masterstudente Toegepaste Cognitieve Psychologie Gerjanne van Oort liep stage bij Goudappel Coffeng en hield zich onder begeleiding van De Haan bezig met de hinkelbaan in Woudenberg. Volgens haar stageverslag is het beoogd effect van de straattekening gebaseerd op de theorie van de Australiër David Engwicht, zelfbenoemd ‘traffic calming guru’ die op zijn site meerdere oplossingen geeft om woonwijken veiliger te maken. In een video illustreert Engwicht hoe de inrichting van een wijk menselijk gedrag kan beïnvloeden. Engwicht schrijft in zijn boek Mental speed bumps: the smarter way to tame traffic dat mensen door natuurlijke nieuwsgierigheid hun snelheid verlagen in een levendige woonwijk waar veel kinderen wonen. Een hinkelbaan roept de associatie op met kinderen en zou er voor moeten zorgen dat automobilisten minder hard rijden.
Door middel van een tweedaagse snelheidsmeting vooraf en een zelfde meting na plaatsing van de tekening in Woudenberg maten Van Oort en de onderzoekers van Goudappel het effect van de tekening. Opvallend was in de eerste plaats dat weinig passanten in de dagen voor het experiment te hard reden op de weg: het probleem van de ‘snelheidsduivels’ bleek eigenlijk niet te bestaan. Ten tweede gaf Van Oort in haar onderzoeksverslag aan dat er wel een snelheidsreductie werd behaald, maar dat het slechts om een zwak effect ging. Opvallend is dat alleen automobilisten van personenauto’s die ‘s ochtends of overdag langsreden gemiddeld drie kilometer per uur langzamer reden, het effect was dus niet zichtbaar bij alle voertuigen en ook niet op alle momenten van de dag. Ook is er weinig rekening gehouden met de weersomstandigheden. Tot slot is er voorafgaand aan het plaatsen van de hinkelbaan een brief naar omwonenden gestuurd waarin de relevantie en het doel van het onderzoek werden uitgelegd en werd benadrukt dat de hinkelbaan niet bedoeld was om op te spelen; de wijkbewoners – die regelmatig hier langs reden – hielden dus mogelijk al rekening met een snelheidsverlaging.
In De Bilt werd het effect van de 3D-tekening van het woord ‘slow’ over een langere periode gemeten, gedurende twee weken voor en twee weken na het plaatsen van de tekening. De gemiddelde snelheid bleek gedaald met tien procent.
Bewezen effect
Christine Swankhuisen is oprichter van Tabula Rasa, een denktank en adviesbureau voor gedragsverandering, en heeft zelf proeven uitgevoerd om fietsers in Amsterdam minder vaak door rood te laten rijden. Swankhuisen verwacht met name van de hinkelbaan geen effect op lange termijn, omdat automobilisten gemakkelijk wennen aan de nieuwe situatie.
Volgens Swankhuisen kunnen woorden automobilisten beïnvloeden, als maar direct duidelijk is wat je van de bestuurder verwacht. Daarom lijkt het experiment in Maartensdijk potentie te hebben: ‘In Duitsland zijn effectieve experimenten gedaan met het woord ‘langsam’. Dat was effectiever dan alleen de snelheid aangeven. Ook tekst op de weg kan effectief zijn om het verkeer duurzaam te beïnvloeden. Het probleem zit hier in het 3D-effect van het woord ‘slow’. Van 3D-tekeningen op de weg is bekend dat ze niet meer werken als het verrassingseffect weg is. Je zou langer moeten meten of dat in De Bilt ook gebeurt en of een zakelijk lettertype beter werkt.’
Vreemd is dat Swankhuisen – zelf ook bezig met gedragsbeïnvloeding in het verkeer – nog nooit van ‘verkeersgoeroe’ David Engwicht heeft gehoord. Ook de opzet van het onderzoek in Woudenberg kan volgens haar beter vanwege het geringe aantal metingen, maar ze waardeert dat er überhaupt een effectmeting is uitgevoerd: ‘Het effect van kinderen op het gedrag van volwassen is wel vaker bewezen. In mijn eigen onderzoek over door rood fietsen bleek bijvoorbeeld dat fietsers vaker stopten als er ook een kind voor het stoplicht stond. Als je wil dat automobilisten zich bewust zijn van kinderen, zou je dat alleen veel directer moeten laten zien, in dit geval door cijfers in de hinkelbaan te tekenen. Een risico hiervan is wel dat kinderen de tekening zien als echte hinkelbaan en op straat gaan spelen. Dat ondervang je niet met een brief waarin je uitlegt dat dat niet de bedoeling is.’
Positieve resultaten op de korte termijn
Richard van der Westen van Gemeente De Bilt en Matthijs Dicke-Ogenia van Goudappel Coffeng zijn in een paper voor het nationaal verkeerskunde congres 2013 hoopvol over de maatregelen, maar erkennen dat meer onderzoek nodig is. Het is nog niet duidelijk waardoor automobilisten langzamer gaan rijden en daarmee of het effect op de lange termijn blijft bestaan.
Ook De Haan verwacht geen blijvend effect, maar is desondanks blij met de resultaten, hoe gering het effect ook lijkt. ‘Een gedragsbeïnvloeding van 20 tot 30 procent wordt doorgaans gezien als heel erg goed, ik ben tevreden met de 10 procent die wij hebben behaald. Drie kilometer per uur klinkt niet veel, maar iedere kilometer snelheidsreductie is gewenst en scheelt een groot aantal meters in de remweg. Die meters kunnen net het verschil maken tussen wel of niet een kind aanrijden of tussen een dodelijk ongeluk of een gewonde. Als je dat met relatief eenvoudige en goedkope middelen voor elkaar kunt krijgen, is dat fantastisch.’
De toekomst van graffiti
Het bericht van Metronieuws.nl overdrijft de kracht van graffiti als verkeersremmer. Gedragsbeïnvloedende maatregelen zullen verkeersborden, stoplichten of drempels nooit geheel vervangen. Zoals Van Oort, Dicke-Ogenia, De Haan en Van der Westen alle vier terecht aangeven, zijn de proeven daarnaast uitgevoerd in enkele dagen en is het niet bekend of er een effect is op de lange termijn. Het is dus goed mogelijk dat automobilisten gewend raken aan de nieuwe situatie en dat het effect vervaagt of zelfs helemaal verdwijnt. Of graffiti snelheidsduivels echt langzamer maakt, is helaas nog niet aangetoond.
Metronieuws.nl heeft niet gereageerd op vragen van Nieuwscheckers.