D66 profileert zich graag als onderwijspartij. Wil D66 ook meer geld uittrekken voor het onderwijs dan andere partijen? Een D66-grafiek van onderwijsbudgetten uit partijprogramma’s suggereert van wel:
Bron van de grafiek
Op 8 november presenteerde het Centraal Planbureau (CPB) de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s van acht politieke partijen. Dezelfde dag verscheen het staafdiagram op het X-kanaal van Steven van Weyenberg, lid van de Tweede Kamer voor D66, vice-fractievoorzitter en woordvoerder financiën. Naast de grafiek staat een lijndiagram over kinderarmoede in Nederland. De tekst van de tweet: ‘D66 investeert volop in gelijke kansen. We investeren fors in onderwijs en verminderen kinderarmoede meest van alle partijen.’
In het staafdiagram zien we naast het budget dat D66 uittrekt om in het onderwijs te investeren (3,9 miljard) de budgetten van D66-concurrenten GroenLinks-PvdA (3,8 miljard), VVD (-1,1 miljard) en NSC, al staat er van die laatste partij geen budget genoemd.
Waarom krijgt deze grafiek een waarschuwing?
Bovenaan een lijstje staan geeft een goede indruk, zeker als je je met het onderwerp wilt profileren. Dat GroenLinks-PvdA bijna evenveel voor onderwijs reserveert, is moeilijk zichtbaar doordat de kleur van de GroenLinks-PvdA staaf bijna wegvalt tegen de achtergrondkleur. Het groen in de grafiek geeft de investeringen van D66 en GroenLinks-PvdA weer, het rood van de VVD een bezuiniging. Die kleuren sluiten goed aan op hoe wij naar plussen en minnen kijken.
Maar waarom staan er maar vier partijen in de grafiek, terwijl er veel meer partijen meedoen aan de verkiezingen? Het CPB maakt bij verkiezingen altijd een doorrekening van de begrotingsplannen, maar niet van alle partijen. Wegens tijd- en capaciteitsgebrek zijn alleen partijen die bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen zetels hebben behaald, uitgenodigd om hun plannen te laten doorrekenen, aldus het CPB-persbericht. Ditmaal waren dat 26 partijen. Daarvan hebben slechts acht er ook gebruik van gemaakt, namelijk VVD, D66, GroenLinks-PvdA, CDA, ChristenUnie, Volt, JA21 en SGP.
Maar de grafiek van D66 brengt slechts vier partijen in beeld, waarvan er van één, NSC, op dat moment niet eens cijfers beschikbaar waren. Dat verklaart mogelijk ook waarom de staaf van deze partij geen waarde weergeeft, maar een glas bier. Als we naar de cijfers kijken die wel beschikbaar waren toen deze grafiek gepubliceerd werd, zien we bovendien dat Volt bijna 2 miljard meer reserveert voor investering in het onderwijs dan D66, maar die partij is buiten de grafiek gehouden.
Alternatieve grafiek
Een grafiek geeft snel inzicht in verschillende data waardoor je ze gemakkelijk kunt vergelijken. Moeilijker is het om te ontdekken wat er níet zichtbaar is. In het geval van deze grafiek is het niet zo ingewikkeld; er zijn begrotingen van acht partijen doorgerekend, dus die zouden allemaal in de D66-grafiek kunnen staan. Als we alle doorgerekende partijen er netjes bij zetten en NSC eruit halen, krijg je het volgende plaatje.
D66 doet het nog steeds goed, maar de onderwijspartij staat nu niet meer bovenaan. De investering van GroenLinks-PvdA is overigens volgens het CPB 3,5 miljard euro. Met de 0,2 miljard van het basispad komt die partij dus op 3,7 en niet op 3,8 miljard, zoals in de D66-grafiek. We handhaven het gebruik van rood voor bezuinigingen en groen voor investeringen. Omdat het een grafiek van D66 betreft en zij hun partij willen laten opvallen, maken we de letters van D66 vet, kleuren we de staven van de andere partijen wat lichter groen en accentueren we hun budget met een afwijkende letterkleur.
Vergelijking van 15 partijen
Op 8 november, toen de D66-grafiek op X verscheen, waren de doorrekeningen van Wim Suyker, voormalig macro-econoom van het Centraal Planbureau, er nog niet. Suyker maakte in de weken na 8 november vele grafieken met vergelijkingen tussen de plannen van partijen die het CPB had doorgerekend én partijen waarvan hij soortgelijke cijfers kon achterhalen. In zijn onderschrift meldt Suyker er netjes bij dat ze niet helemaal vergelijkbaar zijn. Suykers grafiek over onderwijs laat een nog completer beeld zien.
NSC staat hier op nul, net als SGP, BBB, SP en CU. Het minieme staafje bij die partijen geeft de 0,2 miljard weer van het ‘basispad’.
Reactie D66
In reactie laat Steven van Weyenberg weten dat de grafiek de investeringen van D66 vergelijkt met die van de partijen die op dat moment met afstand het grootste waren in de peilingen. ‘Over partijen die niet in plaatje staan werd ook niets beweerd (het plaatje heeft als titel “Investeren in onderwijs”). Alleen werd inzichtelijk dat D66 fors investeert, net als PvdA-GL, en VVD bezuinigt op onderwijs.’
Daarnaast zou het opnemen van Volt in de vergelijking volgens hem een vertekend beeld geven, omdat een groot deel van hun investeringen voor onderwijs niet structureel van aard zouden zijn, maar een tijdelijke extra uitgave. Van Weyenberg: ‘Hun [Volt, red.] met afstand grootste post is compensatie van studenten onder [de] studievoorschot[regeling]. Dat is incidenteel 6 miljard en in het jaar 2028 2,4 miljard. Daardoor komt het structurele bedrag van Volt dus fors lager uit, op 3,4 miljard.’
Behalve in het programma van Volt komen we ook in de partijprogramma’s van D66 en GroenLinks-PvdA plannen tegen voor het tegemoetkomen van studenten die schulden hebben opgebouwd onder het studievoorschotstelsel. De partijen willen de studenten compenseren (Volt: 2,4 miljard), de rente op de schuld beperken (D66: 0,5 miljard), of een combinatie van beide (GroenLinks-PvdA: 0,9 miljard).
Zou je willen laten zien hoeveel partijen reserveren voor onderwijs, los van de tegemoetkomingen aan de studenten met schulden, dan zou je dat deel van de staaf een andere kleur kunnen geven (dan krijg je een gestapeld staafdiagram, oftewel een stacked bar chart). D66 en Volt komen zonder die post beide op 3,4 miljard euro en GroenLinks-PvdA op 2,8 miljard. De overige partijen hebben geen budget gereserveerd om deze studenten te compenseren. Maar als we die specificatie willen opnemen, is er nog wel meer onderscheid te maken, bijvoorbeeld welk deel van het budget gereserveerd is voor gratis schoolontbijt, kinderopvang, bijlessen en andere kostenposten.
