Elk jaar zijn er helaas weer vuurwerkslachtoffers te betreuren en begin januari worden de aantallen gepubliceerd door het Kenniscentrum Letselpreventie. Dit jaar is het aandeel letsels door zwaar illegaal vuurwerk gestegen van 22% naar 29%. Om dat grote aandeel duidelijk te maken, licht het kenniscentrum dit soort vuurwerk uit in het donutdiagram in de infographic: zwaar illegaal vuurwerk is weergegeven met een donkeroranje deel met een 3D-effect. Een icoontje met extra informatie geeft cobra’s, nitraten en mortierbommen/shells als voorbeelden van dat zwaar illegaal vuurwerk. De lichtste categorie is het ‘F1-vuurwerk’: onder meer sterretjes, knalerwten en trekrotjes, die het hele jaar verkocht mogen worden.
Waarom krijgt deze grafiek een waarschuwing?
Dit donutdiagram kan op twee punten beter: het 3D-effect vergroot het aandeel van zwaar illegaal vuurwerk, en de volgorde en kleuren van de soorten vuurwerk geven de informatie niet optimaal weer.
3D-effect vertekent bijna altijd
Regel nummer 1 bij het maken van donut- of cirkeldiagrammen is om géén 3D-effect te gebruiken (eigenlijk is dat regel nummer 1 bij het maken van elke datavisualisatie). 3D-effecten vertekenen namelijk de data. Bij het donutdiagram in de infographic krijgt het aandeel zwaar illegaal vuurwerk ook nog diepte en hierdoor is het geen deel op de platte schijf meer, zoals de andere categorieën, maar een dikke hoge muur. Dit overaccentueert het aandeel zwaar illegaal vuurwerk en laat het nog groter lijken dan het is. Ook al gaat het om een belangrijke boodschap, de data moeten natuurlijk wel eerlijk worden weergegeven.
Onnatuurlijke volgorde
Waar het 3D-effect waarschijnlijk is gekozen om de waarschuwing voor zwaar illegaal vuurwerk zo veel mogelijk aandacht te geven, blijft het aandeel van overig illegaal vuurwerk onderbelicht door de kleuren en volgorde die gekozen zijn voor de andere soorten vuurwerk.
Het lijkt erop dat de soorten vuurwerk op volgorde staan van hoe vaak ze letsel veroorzaken: eerst 29% door zwaar illegaal vuurwerk, dan 23% door legaal oudejaarsvuurwerk, 16% voor overig illegaal vuurwerk, etc. Zo’n aflopende volgorde is vaak handig als er heel veel categorieën zijn en je anders niet in een opslag kunt zien wat de grootste is.
Maar in dit voorbeeld zijn er niet zo veel categorieën en is de aflopende volgorde strijdig met de natuurlijke volgorde in de soorten, namelijk de volgorde van het redelijk onschuldige type F1-vuurwerk, dat zelfs door kinderen vanaf 12 jaar mag worden gekocht en afgestoken, tot het gevaarlijke zwaar illegaal vuurwerk dat voor iedereen verboden is. Omdat de soorten vuurwerk niet op volgorde van risico staan, is het niet in een opslag duidelijk hoeveel letsel veroorzaakt is door het relatief onschuldige legale vuurwerk of door het gevaarlijke illegale vuurwerk.
Kleur groepeert de verkeerde soorten vuurwerk
Ook de kleurkeuze werkt verwarrend. Zwaar illegaal vuurwerk en F1-vuurwerk zijn beide oranje gekleurd. Dit geeft de indruk dat ze tot dezelfde categorie behoren, terwijl het de twee uitersten zijn. Kleur kan juist gebruikt worden om te laten zien welke soorten bij elkaar horen, bijvoorbeeld door met kleur een duidelijke splitsing te maken tussen het legale en illegale vuurwerk.
NOS kiest andere kleuren
De NOS verwerkte de cijfers van Kenniscentrum Letselpreventie in een eigen grafiek. De NOS verwijderde – terecht – het 3D-effect, maar koos voor misschien nog wel meer verwarrende kleuren, rood en blauw. Omdat rood vaak gezien wordt als een waarschuwingskleur, zou je verwachten dat alleen illegaal vuurwerk die kleur zou krijgen. Maar in de figuur krijgt juist ook legaal oudejaarsvuurwerk de kleur rood, terwijl “overig illegaal vuurwerk” juist het neutralere blauw krijgt. Omdat dit tegen onze associatie met de kleuren in gaat, schept dit verwarring. Daarom krijgt ook deze grafiek een waarschuwing.
Duidelijke splitsing van soorten vuurwerk
Om de boodschap dat voornamelijk (zwaar) illegaal vuurwerk veel letsel veroorzaakt duidelijk te maken, maakten wij een alternatieve grafiek. Ten eerste haalden we het 3D-effect weg om geen getallen te overdrijven. Daarnaast maken we een duidelijke splitsing tussen legaal en illegaal vuurwerk door gebruik te maken van kleur en de natuurlijke volgorde van de vuurwerksoorten aan te houden.
Voor illegaal vuurwerk kiezen we voor roodtinten, omdat rood vaak als waarschuwingskleur wordt gebruikt. Neutraal blauw gebruiken we voor legaal vuurwerk. (Groen was wellicht een betere kleur geweest voor deze groep, maar voor kleurenblinden zijn rood en groen erg lastig te onderscheiden, dus dat doen we liever niet.) Zowel voor carbid, dat alleen op sommige plekken in Nederland legaal is, als voor overig of onbekend vuurwerk is het niet duidelijk of zij onder legaal of illegaal vuurwerk vallen. Daarom maken we deze categorieën grijs en wit.
Voor extra verduidelijking voegen we in het midden van de donut nog een keer de splitsing tussen legaal en illegaal (en onbekend) vuurwerk toe, zodat deze categorieën ook zonder de legenda makkelijk te herkennen zijn.
Met deze aanpassingen zie je in een oogopslag dat illegaal vuurwerk voor veel meer letsel heeft gezorgd dan legaal vuurwerk. Het Kenniscentrum Letselpreventie en de NOS konden zich vinden in ons commentaar.
