Ben jij populair? 347 vrienden op Facebook, een telefoon die constant afgaat, altijd gezelschap? Dat zou je wel eens je lichamelijke gezondheid kunnen kosten. Althans, volgens het NRC-artikel Griepepidemie: kijk naar mensen met vrienden. Amerikaanse onderzoekers claimen dat je griepepidemieën kunt voorspellen door bij te houden hoeveel populaire mensen al ziek zijn. Nieuwscheckers vraagt zich af waarom je naar populaire mensen zou kijken in plaats van naar buschauffeurs of kassameisjes: die ontmoeten pas veel mensen! En hoe zit het met Facebookvrienden, die niet tegen je aan kunnen hoesten?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
NRC-wetenschapsredacteur Wim Köhler beschrijft de resultaten van het onderzoek Social Network Sensors for Early Detection of Contagious Outbreaks van Harvard University en de University of California in San Diego. Om de verspreiding van het griepvirus onder studenten te voorspellen, maakten de onderzoekers Nicholas Christakis en James Fowler gebruik van de vriendschap-paradox: mensen die gevraagd worden om een of twee vrienden op te noemen, noemen doorgaans mensen die populairder zijn dan zijzelf. De studenten aan wie de onderzoekers deze vraag stelden, fungeerden als controlegroep, de mensen van wie de naam genoemd werd, vormden de uiteindelijke onderzoeksgroep. Uit het onderzoek bleek dat de griep onder de populaire groep studenten twee weken eerder piekte dan onder de controlegroep. Die methode zou sneller werken dan afgaan op de gebruikelijke indicatoren, zoals het aantal zieke patiënten in een praktijk.
De vriendschap-paradox en het digitale tijdperk
De vriendschap-paradox is in 1991 geformuleerd door de Amerikaanse socioloog Scott L. Feld. In eerste instantie lijkt de paradox een efficiënt hulpmiddel om erachter te komen welke mensen zich in het centrum van een netwerk bevinden. Maar werkt zo’n twintig jaar oude methode nog in de wereld van mobiele telefoons, Hyves en Facebook?
Het overgrote deel van de jongeren heeft contact met vrienden via een digitale weg. Samen skateboarden heeft plaatsgemaakt voor gamen achter de computer, bij vrienden langsgaan wordt vervangen door even snel te bellen en anders wordt een vriend even snel gekrabbeld op Hyves. Wie zegt dat de ondervraagde studenten uit de controlegroep niet díe mensen hebben genoemd waar ze veel mee omgaan via digitale communicatiemiddelen? Van veel lichamelijk contact is dan geen sprake, dus hoe wil iemand dan een griepvirus overbrengen? Volgens Köhler kan de vriendschap-paradox nog wel een tijdje mee: “Voorlopig lijkt deze methode bruikbaar, tot gedrag en gewoonte in onze maatschappij veranderen.”
Maar zowel professor J.T. van Dissel, het hoofd van de afdeling Infectieziekten aan het Leidse LUMC, als dr. Gerhard van de Bunt, een netwerkanalysespecialist van de VU, plaatsen kanttekeningen. Van de Bunt: “De methode stamt al van voor het digitale tijdperk. De vriendschappen van nu zijn zo anders dan in 1991. De vriendschap-paradox is daarom nu misschien achterhaald en zou op zijn minst aangepast moeten worden.” Van Dissel: “Het opgeven van een vriend in het buitenland werkt evenmin.”
Selectie-effect
Niet alleen de houdbaarheid van de vriendschap-paradox valt te betwijfelen, ook de selectieprocedure van het onderzoek komt in het geding wanneer het gaat om de vraag die aan de controlegroep is gesteld. Studenten werden namelijk niet alleen verzocht twee personen op te noemen, hen werd ook als voorwaarde gesteld dat deze twee personen bereid waren mee te werken aan dit onderzoek. Van de Bunt vindt dit vreemd: “Normaal worden er door een onderzoeker geen randvoorwaarden gesteld. Het kunnen nu ook respondenten betreffen die aandacht willen en daarom graag deel uit willen maken van het onderzoek. Dit selectie-effect hebben de onderzoekers vast meegenomen in hun overwegingen, maar het moet wel duidelijker in het onderzoek naar voren komen.”
Treinconducteurs
En dan: wie is ‘populair’? Van Dissel: “Voor generalisatie van de gegevens is de definitie van een ‘populair persoon’ belangrijk, het moet wel iemand zijn die veel handen schudt, of voldoende tijd en gelegenheid heeft om anderen te kunnen aanhoesten. Mogelijk geldt hetzelfde voor bijvoorbeeld buschauffeurs, treinconducteurs en kindercrèchemedewerkers. Dit staat los van het feit of ze al dan niet ‘populair’ zijn.”
Köhler: “Ik heb domweg de definitie van populair overgenomen die de onderzoekers hanteren en die voortkomt uit de vriendschap-paradox. In het nieuwsbericht beschrijf ik het als volgt: Als je iemand vraagt om de namen van één of twee vrienden te noemen, worden er gemiddeld altijd mensen genoemd die populairder zijn dan degene aan wie de vraag is gesteld. Wat de wetenschap daarover zegt, kan me niet zoveel schelen, als mijn lezers maar kunnen zien hoe het onderzoek is gedaan.”
De onderzoekers gaven aan geen tijd te hebben om zaken te verduidelijken en verwezen voor vragen naar hun publicatie. Ook Köhler heeft geen contact met hen gehad: “Voor een kort nieuwsbericht vinden we dat niet nodig.”