Kan groente ook slecht voor je zijn? ‘Groente-etende roker grotere kans op kanker’ en ‘Groente en fruit slecht voor rokers’ kopten verschillende kranten op 15 april. Maar de volgende dag schreef het Voedingscentrum: ‘Groente en fruit gezond, ook voor rokers’. Hoe zit het nu?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Nieuwscheckers zocht de claim uit en stuitte op een onderzoek van het RIVM, waarvan de conclusie eigenlijk alleen kan zijn dat groente en fruit goed zijn tegen dikkedarmkanker. Maar dat nieuws belandde door een onhandig persbericht scheef in de media.
Europees onderzoek
Om bij het begin te beginnen: het onderzoek. Het gaat om een Europees onderzoek, waaraan ook het RIVM heeft meegewerkt. Ongeveer 500.000 mensen in tien Europese landen hebben een vragenlijst ingevuld over hun eetgewoonten. Vervolgens zijn zij ongeveer acht en een half jaar gevolgd en is gekeken wie dikkedarmkanker kreeg. De deelnemers zijn onderverdeeld in rokers en niet-rokers.
De aanleiding voor dit onderzoek was het sterke vermoeden dat voeding, in dit geval groente en fruit, invloed heeft op het ontstaan van dikkedarmkanker. Er bestaan namelijk grote verschillen in het voorkomen van dikkedarmkanker bij verschillende bevolkingsgroepen met verschillende eetgewoontes. Tot nu toe werd er echter nooit een verband gevonden. Het voordeel van deze Europese studie is dat er een grote, zeer gevarieerde groep mensen is onderzocht én dat er onderscheid is gemaakt tussen rokers en niet-rokers.
De onderzoekers concluderen dat er minder dikkedarmkanker optreedt bij mensen die meer dan 600 gram groente en fruit eten, als ze tenminste niet roken. Bij rokers lijkt er juist méér dikkedarmkanker op te treden als ze zoveel groente en fruit eten op een dag. Maar: deze stijging is niet significant. Met andere worden: dit resultaat kan net zo goed op toeval berusten. De enige conclusie die de onderzoekers dan ook trekken, is dat de beschermende werking van groente en fruit op het ontstaan van dikkedarmkanker lijkt weg te vallen bij rokers. Dit zijn allemaal voorlopige conclusies, er moet eerst meer onderzoek gedaan worden.
Het RIVM schreef over dit onderzoek zelf een persbericht met de kop ‘Groente en fruit goed tegen dikkedarmkanker’. In dit persbericht staat de juiste informatie – maar ook waarschuwen de eerste zinnen dat voor rokers het eten van groente en fruit de kans op dikkedarmkanker lijkt te verhogen. Er staat wel ‘lijkt’, maar er wordt niets gezegd over de significantie van deze uitkomst. Verderop in het bericht worden de conclusies verder afgezwakt en wordt rokers aanbevolen te stoppen met roken.
Groente en fruit slecht voor roker
Het kwaad is dan echter al geschied. Het ANP maakt op basis van dit persbericht een nieuwsbericht, met als kop ‘Groente-etende roker grotere kans op kanker’ (niet online). De nuance is nu geheel verdwenen. Logisch, want dat groente en fruit slecht voor je gezondheid kunnen zijn, is groter nieuws dan dat ze beschermen tegen kanker. Rennie Rijpma, chef binnenland van het ANP, bevestigt dat de betrokken redacteur heeft gekozen voor deze insteek omdat zij die interessanter vond dan die van het persbericht. Ze heeft ook het oorspronkelijke onderzoek bekeken en contact gehad met een woordvoerder van het RIVM.
Groente en fruit toch goed voor rokers
Via het ANP verschijnt dit bericht in allerlei kranten, meestal in een kortere versie, waardoor nog meer uitleg ontbreekt en het nieuws toch behoorlijk uit de context is gehaald. Het Voedingscentrum voelt zich daarom op 16 april geroepen een bericht te plaatsen met als kop: ‘Groente en fruit gezond, ook voor rokers’. Woordvoerder Roy van der Ploeg legt uit: “De voordelen zijn veel groter dan dit mogelijke nadeel, ook voor rokers. Uit onderzoek is gebleken dat door het eten van groente en fruit de bloeddruk daalt, het risico op hart- en vaatziekten daalt, en het helpt om op gewicht te blijven.” Het bericht van het Voedingscentrum verwijst via een link ook naar deze eerdere onderzoeken, onder andere van het RIVM. “Als je het RIVM-bericht goed leest, zie je dat dit er eigenlijk ook staat. Stoppen met groente zou schadelijker zijn”, aldus Van der Ploeg. ‘”We hebben de kop bewust zo gekozen, als reactie op de eerdere berichten. We vonden dat tegenwicht nodig was.”
Zes opscheplepels groente per dag
Wat vindt het RIVM zelf nu van de mediaberichten? Onderzoekster Fränzel van Duijnhoven verwijst ons door naar de afdeling communicatie, zij mag zelf niks zeggen over het onderzoek. Woordvoerder Annemieke Heijke vertelt ons dat het persbericht is opgesteld in samenwerking met de onderzoeker en dat er eigenlijk geen onjuistheden in de kranten staan. “Ook berichten als ‘groente-etende rokers grotere kans op kanker’ zijn feitelijk niet onjuist. Het is een interpretatie die het nieuws spectaculairder maakt”, zegt Heijke. Zij voegt hier nog aan toe dat de stijging van dikkedarmkanker bij rokers pas wordt gezien als ze meer dan 600 gram groente en fruit per dag eten. Dat betekent bijvoorbeeld 6 opscheplepels groente en 3 stuks fruit per dag. “Ik weet niet of veel mensen zoveel groente eten. En dan nog kan je eigenlijk alleen zeggen dat groente en fruit voor rokers minder goed zijn dan voor niet-rokers. Of het echt slecht is kun je nog niet zeggen, daarvoor is meer onderzoek nodig.”
Hans Verhagen, hoofd van het Centrum voor Voeding en Gezondheid van het RIVM (niet te verwarren met het Voedingscentrum), weet meer van die significantie: “Er zijn verschillende statistische analyses uitgevoerd, en verschillende groepen met elkaar vergeleken. Afhankelijk van welke analyse is gebruikt en welke vergelijking is gemaakt, komt er de ene keer wel een significant resultaat uit, en de andere keer niet. De risicoschattingen van al deze analyses wijzen echter wel allemaal dezelfde kant op. We hebben ons gerealiseerd dat dit een moeilijk uit te leggen verhaal is, daarom hebben we bewust gekozen voor het woord ‘lijkt’ in de lead: ‘Voor rokers lijkt het eten van groente en fruit de kans op dikkedarmkanker juist te verhogen’. Het RIVM geeft met deze keuze dus bewust uitleg aan het oorspronkelijke artikel, waarin geconcludeerd wordt dat de beschermende werking van groente en fruit op het ontstaan van dikkedarmkanker ‘lijkt’ af te hangen van iemands rookgedrag. Toch is de uiteindelijke boodschap volgens Verhagen hetzelfde: “Eet groente en fruit, dat beschermt tegen tal van ziekten waaronder kanker, en stop met roken!”
Conclusie
Nieuwscheckers concludeert dat het nu eens de onderzoekers zijn geweest die ondanks hun goede intenties met een verwarrend persbericht het nieuws hebben laten ontsporen. En dat niemand de moeite heeft genomen om het nieuws in perspectief te zetten door na te vragen hoeveel groente en fruit een gemiddelde Nederlander per dag consumeert. Dat is, laat het Voedingscentrum weten, slechts de helft van de aanbevolen hoeveelheid: een ons groente en een ons fruit per persoon per dag. Rokers die meer dan 6 ons groente en fruit per dag wegkauwen, moeten zeldzaam zijn.
Blijkbaar blijft het lastig wetenschappelijk onderzoek naar verbanden tussen voeding en kanker goed weer te geven in de media. Vergelijk ook het bericht ‘Kankeronderzoek vlees noch vis’ dat op 23 maart op deze site verscheen.
