Handgel-waarschuwing voor automobilisten is overdreven

Handgel kan in een zonnige auto spontaan brand veroorzaken.

Overdreven

RTL Nieuws heeft een verontrustend bericht over ontsmettende handgel, de standaarduitrusting van menig automobilist in coronatijden. “Laat een flesje of tube ontsmettende handgel niet zomaar achter in je auto. Daarvoor waarschuwt de brandweer. De gel kan namelijk in brand vliegen.” Volgens de site adviseert de brandweer dat op Facebook. De video in het bericht komt later terug bij EditieNL met de titel “Handgel wordt brandgel.”

De Telegraaf brengt hetzelfde nieuws, met als bron de Facebook-pagina van brandweer Loenen. Ook het AD komt met een “Pas op”-bericht over de risico’s van handgel, net als meerdere regionale DPG-kranten die hetzelfde bericht doorplaatsen, zoals De Gelderlander. Dat artikel vertelt meer over de bron van de waarschuwing: de Facebook-pagina Brandweetjes, een particuliere pagina, bijgehouden door brandweerman Ferry Hastman, die in het AD-artikel aan het woord komt. Brandweetjes is de bron voor diverse berichten over de risico’s van handgel door lokale brandweerkorpsen op Facebook, zoals brandweer Terneuzen.

Brandweetjes parafraseert in de post een nieuwsbericht van de Vlaamse VRT, waar een brand in een garagebox aanleiding is voor een waarschuwing van preventieadviseur Alexis De Regge van de brandweer in Dendermonde: “Als de zon op die tube schijnt, dan kan de gel te warm worden. Als er dan een reflectie is van glas, of er komt een beetje gel uit de tube, dan kan dat verdampen. Als dat dan in de buurt van een hittebron komt, kan er ook effectief brand ontstaan. Steek die tube maar in je handschoenenkast. Laat het in ieder geval niet zomaar open en bloot in de auto liggen.”

Er zijn twee mechanismen die in de handgel-berichten door elkaar lopen: oplopende temperaturen in auto’s onder zomerse omstandigheden en lenswerking door flesjes. Het risico is een driestapredenering. Zoals Hastman in het AD wordt aangehaald “kan het fout gaan als de omstandigheden precies goed zijn. De gel moet flink warm zijn, het flesje een beetje lekken en de zon moet zo op het glas staan dat het als een vergrootglas werkt.”

De temperatuur kan in een auto aardig oplopen: in de range van 41 tot 76 graden blijkt uit wetenschappelijk onderzoek (pdf). Deze getallen slaan op luchttemperaturen. Oppervlakken, vooral stuur en dashboard, kunnen nog iets warmer worden. Er zijn tenminste bij proeven in Irak, waar zonintensiteit en luchttemperatuur wat hoger zijn dan in Nederland, dashboardtemperaturen van circa honderd graden gemeten.

Dat klinkt spectaculair hoog, en het doet pijn als je in een korte broek op zulke bekleding van zeventig graden gaat zitten, maar wat betekent dat voor alcoholgel? De meest-gebruikte ontsmettingsalcohol is 70 procent ethanol en 30 procent water. Zulke mengsels koken rond de 80 graden. Daardoor ontstaat verder geen brandgevaar, want de zelfontbrandingstemperatuur van ethanol ligt veel hoger is: circa 400 graden.

Zelfs een huishoudoven komt daar met een maximum van 250 graden ook nog lang niet in de buurt. Ook als door het oplopen van de druk de handgelverpakking openspringt en ethanoldamp weglekt, ontbreekt in de auto een ontstekingsbron, om een vuur te laten ontstaan. Zelfs als de verpakking spontaan zou opzwellen en knappen krijg je geen explosie.

Er zit in de handgel-waarschuwing een tweede element: transparante verpakkingen, zoals flesjes, zouden in direct zonlicht als lens kunnen werken. De verpakking breekt en focust het zonlicht als een vergrootglas, waardoor het oppervlak eronder kan gaan schroeien en uiteindelijk vlam kan vatten. Volgens de uitleg van de deskundige in het item van EditieNL is dat zelfs de belangrijkste schakel: het flesje laat een stukje papier of kassabon ontbranden, waarna de handgel in vlammen opgaat.

Het artikel van RTLNieuws geeft een link naar een nieuwsbericht dat melding maakt van zo’n flesbrand-voorval in Giethoorn in 2018. Andere waarschuwingen voor de gevaren van waterflesjes in auto’s zijn vooral afkomstig van buitenlandse media en Facebook-pagina’s van brandweerkorpsen. Het AD had er berichten over in de zomer van 2018 en 2019.

Voorvallen waarbij waterflesjes schroeivlekken of een autobrand kunnen veroorzaken lijken gezien de sporadische meldingen in de media een uitzondering. Dat is ook wel logisch, omdat effectieve lenswerking heel nauw komt, en in autobekleding veel brandvertragers zitten, om vlamvorming tegen te gaan.

Op Facebook en Twitter circuleert een foto van een autodeur met brandschade, zogenaamd als gevolg van een achtergelaten flesje handgel. De foto komt uit Brazilië. De oorzaak van de schade is onbekend maar het is vrijwel uitgesloten dat de oorzaak een flesje alcoholgel is, leggen Braziliaanse factcheckers uit.

In een hete auto kan alcoholgel zonder ontstekingsbron niet spontaan ontvlammen, of exploderen. Daarvoor is de ontbrandingstemperatuur van ethanol veel te hoog. De kans is klein dat een transparant flesje handgel als vergrootglas vuur kan veroorzaken, waardoor de inhoud vervolgens zelf vlam vat. Wie toch het zekere voor het onzekere wil nemen, stopt het flesje weg, of liever: neem het mee. Dat laatste verkleint de kans op herhaaldelijk opwarmen en verdampen, waardoor het ethanol-percentage daalt, en het ontsmettend effect geleidelijk afneemt.