Als we de berichten in de media moeten geloven, zijn we nu toch écht dichtbij een universele griepprik. “Universeel griepvaccin stapje dichterbij” kopte de Volkrant al in 2011. “Universeel griepvaccin op komst” berichtte NU.nl in 2013. En zo luidde dit jaar alweer een optimistische kop bij NU.nl: “Een universeel griep-vaccin kan beschermen tegen 88 procent van virussen”. Zijn we dan nu eindelijk verlost van de jaarlijkse griepprik?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Volgens NU.nl hebben onderzoekers van de Universiteit van Lancaster een vaccin ontwikkeld dat beschermt tegen 88 procent van virussen wereldwijd en tegen 95 procent van virussen in de VS. Allemaal met een eenmalige prik. Al een aantal jaren wordt er geroepen dat er een universeel vaccin aan zit te komen, tot nu toe zonder succes. Wij vragen ons dan ook af of een universeel griepvaccin überhaupt mogelijk is. Ook bij de verschillen uit het onderzoek in de percentages tussen de VS en de rest van de wereld plaatsten wij onze vraagtekens.
NU.nl vergeet details
Allereerst keken we naar het persbericht van Lancaster University. En inderdaad, de universiteit bericht dat er een universeel griepvaccin is ontwikkeld door een internationaal team van wetenschappers. Echter, er zitten grote verschillen tussen het stukje van NU.nl en het persbericht. Zo vermeldt NU.nl dat er één soort vaccin is ontwikkeld, terwijl het persbericht duidelijk aangeeft dat er twee soorten zijn gemaakt: een voor de Amerikaanse markt en een voor mensen wereldwijd. Vervolgens wordt een zin uit zijn verband gehaald: “We weten dat deze methode veilig is en dat het het merendeel van de tijd werkt.” Volgens NU.nl slaat deze zin op het nieuwe vaccin, terwijl in het persbericht wordt gezegd dat de huidige manier van vaccineren – elk jaar een vaccin tegen de voorspelde virussoorten – veilig is. We kunnen dus niet met zekerheid zeggen of de ontdekking van dit zogenaamde nieuwe vaccin veilig is.
Niet onder de indruk
Bijzonder hoogleraar Virologie Guus Rimmelzwaan (Erasmus Universiteit) begrijpt niet waarom dit onderzoek de media heeft gehaald: “Met de resultaten beschreven in deze publicatie is een universeel influenzavaccin nauwelijks dichterbij gekomen.” Verder blijkt er helemaal geen vaccin te zijn gemaakt; het enige wat is onderzocht zijn de mogelijke plaatsen, in vaktaal epitopen genoemd, in het vaccin waar de antilichaampjes op zouden kunnen reageren, en bij hoeveel mensen deze respons mogelijk zou zijn. Ook is de effectiviteit van het toekomstige vaccin, gebaseerd op dit onderzoek, nog onzeker.
Is een universeel griepvaccin dan een fantasie van de wetenschappers? Toch niet, zegt Rimmelzwaan: “Er is in ieder geval een vaccin mogelijk tegen verschillende ‘intra-subtypische driftvarianten’ die jaarlijks de winteruitbraken van griep veroorzaken en wellicht ook tegen influenza A virussen van andere subtypes, die potentieel een pandemie zouden kunnen veroorzaken. In verschillende diermodellen is dit al aangetoond.” “Maar,” voegt hij eraan toe, “dat gaat zeker nog tien jaar duren.”
Universeel vaccin blijkt lastig
Ook hoogleraar Vaccinologie Huckriede (UMC Groningen) is sceptisch. Er moet goed in kaart worden gebracht wat de onderzoekers bedoelen met universeel: “Beschermt het vaccin tegen ziektes of beperkt het nieuwe symptomen? En beschermt het tegen een relatief groot aantal virussen? Je moet duidelijk vaststellen wat een universeel vaccin moet kunnen om het als universeel te definiëren.”
Volgens Huckriede zorgen de huidige griepvaccins ervoor dat cellen niet kunnen binnendringen: “Aan de buitenkant van de cellen in ons lichaam zitten eiwitten. Deze eiwitten veranderen steeds. Dat maakt het lastig om gerichte vaccins te ontwikkelen die tegen grote aantallen virussen beschermen.” Daarnaast hebben we in ons lichaam cellen die kunnen reageren op geïnfecteerde cellen. Deze cellen richten zich op alle eiwitten en niet alleen op de eiwitten aan de buitenkant. “Als onderzoekers zich op dit soort cellen richten met hun onderzoek, is het mogelijk dat er een universeel vaccin komt dat beschermt tegen 88 procent van de virussen wereldwijd. Echter, een nieuw vaccin kan nog niet in staat zijn om directe infecties te voorkomen, maar wel om ze te beperken.”
Is het dan toch mogelijk om een universeel griepvaccin te ontwikkelen? “Een compleet universeel vaccin gaat er de in komende twintig jaar niet komen. Een vaccin dat alleen beschermt tegen virussen kan wel binnen tien jaar gerealiseerd worden”, aldus Huckriede.
Andere kritiekpunten
Hoewel Huckriede genuanceerder is dan Rimmelzwaan, heeft zij ook kritiek op het onderzoek van de Universiteit Lancaster. “Het is onmogelijk dat er met slechts een enkele injectie beschermd kan worden tegen 88 procent van de virussen wereldwijd. Met twee of drie injecties zou dit wel kunnen. Twee injecties met bijvoorbeeld tussenpozen van twee à vier weken kunnen wel beschermen tegen wereldwijde virussen.” Daarnaast laat het onderzoek ons denken dat de injecties voor onbepaalde tijd werken. Ook dit klopt niet volgens Huckriede: “Het vaccin werkt voor minimaal vijf en maximaal tien jaar.”
Conclusie: slordig artikel NU.nl
Gezien de reacties van de deskundigen is NU.nl met dit artikel te voorbarig. Er bestaat een kans dat er een universeel griepvaccin kan worden gerealiseerd, maar niet binnen nu en tien jaar. NU.nl had beter naar de details van het onderzoek moeten kijken. Er blijkt geen sprake te zijn van een vaccin en het is bovendien onmogelijk om met slechts een enkele injectie te beschermen tegen 88 procent van de virussen wereldwijd. Hier zijn minimaal twee tot drie injecties voor nodig. NU.nl was na herhaaldelijke verzoeken niet bereid om commentaar te geven.
Vooralsnog lijkt het er dus op dat wij pas over tien jaar bij u terug kunnen komen met beter nieuws.
Foto: NHS Employers (Flickr, CC BY 2.0)