“Minder jonge verdachten, helft is allochtoon” kopte het ANP op 10 september 2014. Aanleiding voor het bericht was een gezamenlijk onderzoeksproject van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Onder andere Telegraaf.nl, Volkskrant.nl en AD.nl namen het bericht over. Uit het onderzoek zou blijken dat het aantal jonge verdachten daalt, terwijl het aandeel allochtone jongeren toeneemt, van 40 naar 50 procent. Maar klopt dat wel? Nieuwscheckers vond het opmerkelijk dat nieuwswebsites de kop massaal overnamen, terwijl de kanttekeningen die bij dit onderzoek geplaatst kunnen worden nota bene in het ANP-bericht zelf staan.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Voor de relatieve stijging van het aantal allochtone ten opzichte van autochtone jonge verdachten worden enkele verklaringen gegeven. Experts van het WODC melden dat autochtone jongeren zich vermoedelijk meer bezig houden met cybercrime dan allochtone. De pakkans ligt daarbij lager dan bij andere misdrijven, waardoor het aandeel allochtone verdachten hoger uitpakt. Een andere verklaring is te vinden in het feit dat allochtone jongeren vaak meer dan één delict plegen en daardoor niet worden doorgestuurd naar bureau HALT. Van jongeren die bij HALT terecht komen, wordt geen proces-verbaal opgemaakt, waardoor zij niet als verdachten worden geregistreerd. Verder zijn er méér allochtone jongeren in Nederland dan enkele jaren geleden, wat eveneens de toename verklaart. Een woordvoerder van het WODC bevestigt tegenover Nieuwscheckers dat zonder deze context de cijfers misleidend zijn.
Krantenkoppen
Dertien nieuwswebsites* plaatsten het bericht. Opvallend is het verschil in kop. Telegraaf, Elsevier, Metronieuws en Spitsnieuws namen de kop “Minder jonge verdachten, helft is allochtoon” letterlijk over van het ANP. Volkskrant, AD, Trouw en Parool kopten: “Minder jonge verdachten, aandeel allochtone jongeren neemt toe”.
Opvallend is dat RD.nl en Thepostonline.nl alléén de allochtonen in hun kop noemden: “Helft jonge criminelen allochtoon” en “Aandeel jonge allochtone verdachten groeit”. Andersom plaatste Nu.nl het bericht onder de kop “Aantal jonge verdachten van misdrijven daalt”. En met de kop “Minder jonge verdachten misdrijf, bijna helft is nieuwe Nederlander” gaf Zamanvandaag.nl er nog even een creatieve draai aan.
Nieuwscheckers sprak met een aantal webredacteuren. Metronieuws zei niet verantwoordelijk te zijn voor de kop, omdat het gebruikelijk is dat berichten (inclusief kop) letterlijk van het ANP worden overgenomen. “Het ANP moet dan zelf met een rectificatie komen”, aldus Metronieuws. Ook Jan Kees Emmer, webredacteur bij Telegraaf.nl, legde uit dat berichten vaak ongecontroleerd van het ANP worden overgenomen, hoewel hij de mening deelde dat deze kop misleidend kan zijn. NU.nl benadrukte daarentegen dat als de kop van een ANP-bericht de inhoud niet dekt, de redactie de kop aanpast. Redacteur Hakan Büyük van Zamanvandaag.nl liet weten dat hij de kop deels heeft overgenomen van het ANP, maar het woord ‘allochtoon’ heeft vervangen door ‘nieuwe Nederlander’, omdat ‘allochtoon’ volgens hem discriminerend is.
Nuance
De enige nieuwswebsite die de kop nuanceert, is Nu.nl. De redactie liet bewust ‘helft is allochtoon’ uit de kop omdat dit niet de inhoud zou dekken. In de media is verder nauwelijks over de achtergronden van deze cijfers geschreven. Naar aanleiding van het ANP-bericht kwam Spitsnieuws.nl de volgende dag met een artikel waarin benadrukt werd dat allochtonen in verhouding niet crimineler zijn geworden en dat autochtonen zich vaker schuldig maken aan cybercrime. Het laatste zou te maken kunnen hebben met blootstelling aan technologie, legt cybercrime-expert Bart Schermer uit: autochtone jongeren zouden over het algemeen rijker zijn en daarom meer in aanraking komen met computers en internet. In zijn opiniestuk dat op Trouw.nl en Joop.nl verscheen, verwees ook criminoloog Jan Dirk de Jong naar de recentelijk verschenen CBS cijfers.
Reactie ANP
Het oorspronkelijke bericht dat door veel nieuwswebsites rechtstreeks is overgenomen, komt van het ANP. Tegenover Nieuwscheckers verantwoordt het ANP de kop door erop te wijzen dat deze féítelijk juist is. De journalist is juist uiterst zorgvuldig te werk gegaan, aldus het ANP. Het ANP beroept zich op de definitie van de term ‘verdachte’ en zegt bovendien een duidelijke context te schetsen in de rest van het bericht. De kop is daarom niet misleidend, aldus het ANP.
Impact
Toch is het gebruik van koppen als deze en de impact van dit soort verdachten- en criminaliteitscijfers in de media groot. Dat onderstreept ook criminoloog Jan Dirk de Jong. Het benadrukken van etniciteit bij allochtone daders noemt hij, evenals criminoloog Frank Bovenkerk, een nationale obsessie, die in internationale criminologische kringen zelfs bekend staat als ‘the Dutch disease’. Nieuwscheckers vroeg Bovenkerk om een reactie. “Ik heb de CBS cijfers nog niet gezien, maar het klopt dat ik in het algemeen vind dat de media (en ook de wetenschap) veel te gemakkelijk de etnische achtergrond van de bij misdrijven betrokkenen noemen. Hier gaat de suggestie vanuit dat de etnische achtergrond iets over een delict of een criminaliteitsprobleem verklaart en dat is vaak niet zo. In die gevallen is het overbodig en onnodig stigmatiserend.”
Dat deze beeldvorming kan uitmonden in een versterking van het probleem blijkt uit het feit dat naar aanleiding van dit bericht Kamervragen zijn gesteld door de PVV. ANP zegt weliswaar te kiezen voor de kop “helft is allochtoon” omdat deze feitelijk juist is, de keuze ervan heeft wel degelijk invloed op de beeldvorming in de media. En dat voor een bericht waarin het aandeel van allochtone jonge verdachten juist wordt genuanceerd.
* Nieuwswebsites van omroepen uitgezonderd