Henri Bontenbal schetst onjuist beeld van lange asielprocedures en de invloed daarvan op de komst van asielzoekers

Asielzoekers stapelen asielprocedures en dat draagt bij aan lange asielprocedures die op hun beurt een aanzuigende werking hebben. Het verkorten van de procedures helpt daartegen.

Onwaar

Bij RTL Ontbijtnieuws worden in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen de leiders van alle grote landelijke partijen geïnterviewd. Op 22 oktober was Henri Bontenbal, lijsttrekker van het CDA, als eerste aan de beurt. In het interview deed Bontenbal een aantal uitspraken over zijn plannen met het asielbeleid.

Hij begon met het hekelen van het stapelen van asielprocedures. Hierbij zouden asielzoekers steeds maar weer nieuwe asielprocedures beginnen en zo hun verblijf in Nederland rekken.  Verder wil Bontenbal de duur van de asielprocedure verkorten omdat het inmiddels wel een jaar kan duren voordat mensen hun eerste gesprek krijgen. Dat moet binnen een paar maanden, want de lange wachttijden hebben volgens Bontenbal een aanzuigende werking. Ze zorgen ervoor dat Nederland een aantrekkelijke bestemming wordt voor asielzoekers, omdat ze tijdens de lange procedure in Nederland kunnen verblijven.

Mensen die in Nederland asiel aanvragen, moeten een asielprocedure doorlopen. Daarbij wordt bepaald of zij een verblijfsvergunning kunnen krijgen omdat zij te vrezen hebben voor bijvoorbeeld oorlog, de doodstraf, marteling of andere onmenselijke behandelingen. De meeste doorlopen de volgende procedure:

• Asielzoekers moeten zich registreren bij een aanmeldcentrum waarna ze geïdentificeerd en geregistreerd worden. Ze krijgen onderdak van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) als ze daar recht op hebben.
• Na het aanmelden krijgen asielzoekers een gesprek met een medewerker van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), het zogenoemde aanmeldgehoor, waar algemene vragen gesteld worden.
• Daarna volgt de rust- en voorbereidingstijd op de Algemene Asielprocedure (AA) die minstens zes dagen duurt.
• De AA zelf duurt maximaal acht dagen, maar kan verlengd worden tot negen dagen als de IND besluit dat er voor een asielaanvraag meer onderzoek nodig is.

In de Vreemdelingenwet 2000 staat dat er binnen zes maanden een beslissing moet worden genomen over het geven van een verblijfsvergunning. Dit kan eventueel verlengd worden tot vijftien maanden, als er sprake is van een complexe situatie of veel aanmeldingen van asielzoekers. 

In de praktijk worden deze procedures structureel overschreden: de procedures duren van aanmelding tot begin van de AA gemiddeld bijna twee jaar. De gemiddelde wachttijden voor het aanmeldgehoor en de start van de AA zijn op 28 oktober respectievelijk 20 weken (vier tot vijf maanden) en 78 weken (anderhalf jaar).

Bontenbal hekelde dat het een jaar duurt voordat asielzoekers een eerste gesprek hebben, maar dat klopt niet: het eerste gesprek (het aanmeldgehoor) is momenteel na 20 weken wachten. Wat Bontenbal waarschijnlijk bedoelde is dat asielzoekers een jaar moeten wachten op het eerste gesprek voor de daadwerkelijke asielprocedure, de AA.

Als een asielaanvraag afgewezen wordt, kan de aanvrager in hoger beroep gaan en als dat niet lukt kan de aanvrager een nieuwe aanvraag indienen. Dat wordt het stapelen van aanvragen genoemd. Er kunnen allerlei redenen zijn om te stapelen, zoals het veranderen van persoonlijke omstandigheden of van omstandigheden in het thuisland. Een andere reden is dat mensen zich niet willen neerleggen bij een afwijzing, maar dat soort procedures maken volgens de IND weinig kans. Er zit geen maximum aan het aantal aanvragen dat iemand kan indienen.

Volgens de IND wordt niet bijgehouden hoe vaak mensen meerdere procedures starten, maar het Ministerie van Asiel en Migratie heeft wel cijfers over hoe vaak er tussen 2020 en 2023 vervolgaanvragen zijn gedaan voor asiel ten opzichte van eerste asielaanvragen. Het aandeel van vervolgaanvragen daalde in die periode van ongeveer 11 procent van het totaal aantal aanvragen naar 3,5 procent.

Bontenbal wil ook de procedures verkorten, omdat ze nu te lang duren. Maar dit is al gedaan in 2021, door stappen te schrappen. Zo is een eerste gehoor samengevoegd met het aanmeldgehoor en de voorbereiding door advocaten is verplaatst naar de rust- en voorbereidingstermijn. Desondanks zijn de wachttijden sindsdien alleen maar toegenomen, dus zal het verder verkorten van procedures weinig helpen.

Officieel zou een asielprocedure in zes maanden afgehandeld moeten worden. Dat het nu gemiddeld bijna twee jaar duurt, komt doordat de IND het werk niet aan kan. Er is te weinig personeel om de aanvragen op tijd af te handelen. 

In een rapport van Vluchtelingenwerk [pdf] vinden we een overzicht van de ontwikkelingen achter de wachttijden sinds 2015. Hieruit blijkt dat de IND moeite heeft met het op- en afschalen dat ontstaat als gevolg van pieken en dalen in de asielinstroom. Nadat er bijvoorbeeld veel aanvragen worden ingediend krijgt de IND extra personeel. Als er vervolgens een daling is van het aantal asielaanvragen, wordt dit personeel niet vastgehouden en kan de IND daaropvolgende toenames in de asielinstroom niet aan. De IND pleit dan ook voor structurele financiering. Ook de steeds veranderende regels en externe politieke druk spelen een rol, omdat het ingewikkelder werd om besluiten te nemen.

Volgens Bontenbal hebben de lange wachttijden een aanzuigende werking, maar volgens onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum is daar geen bewijs voor. Uit hun analyse van bestaande studies blijkt dat andere factoren, zoals een bestaand sociaal netwerk in het gastland, zwaarder wegen bij de keuze van asielzoekers. Bovendien is de kennis van asielzoekers over het asielbeleid in het gastland wisselend en kennen sommigen het beleid nauwelijks; dat speelt pas later een rol, bijvoorbeeld bij gezinshereniging.

Verder is het voor asielzoekers ook niet gunstig om lang in een asielzoekerscentrum (azc) te zitten zonder duidelijkheid over de eigen situatie. In het rapport van Vluchtelingenwerk valt te lezen dat het de kans op psychische problemen vergroot en negatieve effecten kan hebben op de fysieke gezondheid. Bontenbal geeft dit zelf ook aan in het interview met RTL Ontbijtnieuws, terwijl hij het ook heeft over de aanzuigende werking:

De beweringen van Henri Bontenbal over lange wachttijden bij asielprocedures kloppen niet. Gestapelde procedures komen relatief weinig voor en zullen daardoor weinig op de wachttijden drukken. Die tijden worden eerder veroorzaakt door een gebrek aan structurele financiering bij de IND en chaotische politiek rond migratie. Ook is er geen bewijs dat lange wachttijden een aanzuigende werking hebben en is het juist slecht voor de mentale en fysieke gezondheid van asielzoekers om jaren in een azc te verblijven met onduidelijkheid over de eigen situatie.