Op zaterdag 21 februari meldden diverse media dat binnen vijf jaar bij elke sollicitant een hersenscan afgenomen zal worden. Dit voorspelde Willem Verbeke, hoogleraar sales- en accountmanagement aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Op de website van De Telegraaf reageerde ‘Gosse Ongemak’ uit Gorredijk op het nieuwsbericht met de woorden: “Wie er heilig van overtuigd is dat dit binnen vijf jaar het geval zal zijn is zelf knettergek.” Fred Versteeg vroeg zich in een reactie op de website van de Elsevier af: “Professor in de neuro-economie? Wat is dat voor een vak?” Terwijl media als het RTL-Nieuws, het Algemeen Dagblad, de Elsevier en BNR-Nieuwsradio het persbericht blindelings overnamen, zetten gewone lezers als Gosse Ongemak en Fred Versteeg vraagtekens bij Verbekes woorden. En terecht.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
In het Belgische blad Vacature vertelde Verbeke dat op basis van hersenscans kan worden bepaald of iemand geschikt is voor een bepaalde baan. Met behulp van een functionele MRI-scan (fMRI-scan) zou aangetoond kunnen worden of iemand over bijvoorbeeld sociale intelligentie, verkooptalent of authentiek leiderschap beschikt. Diverse media namen het nieuws gretig over, maar hoe realistisch zijn Verbeke’s voorspellingen eigenlijk?
De wetenschapper Verbeke
Een klein Google-onderzoekje wijst uit dat prof. dr. W.J.M.I. Verbeke zonder meer expert is op het gebied van marketing, sales- en accountmanagement, maar zijn kennis op het gebied van de neurologie of neuro-economie is twijfelachtig. Verbeke studeerde Wijsbegeerte aan de Rijksuniversiteit van Gent en promoveerde in de onderwijspsychologie aan de Universiteit van Pennsylvania (USA).
Sinds 1999 is hij bijzonder hoogleraar in sales- en accountmanagement aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Op dat vakgebied verzorgt hij cursussen en doet hij onderzoek naar emoties, netwerken, account-managementsystemen en kennismanagement. Tevens is hij mede-oprichter van het Erasmus Research Institute of Management. Hij publiceerde in vooraanstaande tijdschriften zoals het Journal of Marketing, Journal of Applied Psychology en Journal of Organizational Behavior. In 2007 behoorde hij tot de top-veertig van Nederlandse economen en in 2002 ontving hij de Best Paper Award in the Journal of Marketing Science.
Dit is zonder twijfel een indrukwekkend cv, maar elke journalist zou zich moeten realiseren dat al deze titels en publicaties niet veel te maken hebben met neurologie of met hersenmetingen. Deze hoogleraar lijkt aan een gamma-wetenschap een bèta-voorspellende potentie toe te schrijven. Hoe betrouwbaar is dat?
Bij het simpel googlen van de naam Willem Verbeke kom je ook te weten dat de wetenschapper een eigen bedrijf heeft, Professional Capital genaamd, dat onder andere gevalideerde testen en interviews van kandidaten voor commerciële vacatures met rapportage aanbiedt, gefundeerd op neurologie. Bij een kritische journalist zou er dan een belletje moeten gaan rinkelen: Verbekes uitspraken over de mogelijkheden van de fMRI-scan zouden een indirecte reclame voor zijn eigen bedrijf kunnen zijn.
Neuro-economie
De reputatie van Verbeke op het gebied van de neuro-economie is dus niet erg overtuigend, maar dat wil nog niet zeggen dat er geen gedegen onderzoek wordt gedaan naar de mogelijkheden van de fMRI-scan. Daarom moeten we ons afvragen wat neuro-economie eigenlijk is. Volgens Wikipedia is het “een wetenschap die neurowetenschap, economie en psychologie combineert om de manier waarop mensen een keuze maken te bestuderen. De wetenschap kijkt naar de rol van de hersenen bij het afwegen van beslissingen, het inschatten van risico’s en interactie met anderen.”
Verder weet Wikipedia te melden dat er vanuit de gevestigde neurologie veel kritiek geleverd wordt op deze tak van de wetenschap. Er wordt gezegd dat het neuro-economisch onderzoek maar weinig toevoegt aan de resultaten die vroeger al werden gevonden bij onderzoek naar beslissingsprocessen, zonder meting van de hersenactiviteit. Het ‘serieuze’ onderzoek naar dit vakgebied moet dus met een korreltje zout genomen worden, leert Wikipedia ons in een paar minuutjes.
Reacties van neuro-wetenschappers
Er zijn dus twee, simpel te achterhalen motieven om Verbekes voorspelling niet helemaal te vertrouwen. Wat zeggen experts op het gebied van hersenscans dan over het gebruik van fMRI-scans bij sollicitatieprocedures?
Prof. dr. Mark van Buchem is bij het Leids Universitair Medisch Centrum werkzaam als neuroradioloog. In het korte telefoongesprek dat ik met hem had, kwam naar voren dat hij het maken van een hersenscan bij elke sollicitatie de grootst mogelijke onzin vindt. “Ik ben daar buitengewoon stellig in. Het is niet op feiten gebaseerd en het mist alle realiteitszin.” Omdat hij een afspraak had, verwees hij me door naar zijn collega dr. Serge Rombouts, die al ruim veertien jaar met fRMI-scans werkt.
Rombouts had al vreemd opgekeken toen hij Verbeke hoorde spreken aan tafel bij Pauw en Witteman, waar hij op uitnodiging zijn theorieën uitgebreid toelichtte. “Wat Verbeke zegt, dat kan gewoon niet”, meent Rombouts. Hij legt uit dat je met fMRI-scans erg veel kan doen, maar je kunt er geen verschillen tussen mensen mee meten, noch kan je zien hoe iemand denkt en of hij autistisch is. De scans zijn alleen geschikt om door middel van gecontroleerde experimenten de hersenactiviteit te meten van een groep mensen, bijvoorbeeld dementerenden of autisten. Je kunt dus zien welke hersengebieden worden geactiveerd bij een bepaald testje bij een bepaalde groep, en zodoende verschillen tussen groepen meten. Dat is ontzettend handig, maar je kunt er niks nuttigs mee zeggen over losse personen, hoe ze denken of wat hun persoonlijkheid is.
Hoewel Rombouts nooit ‘nooit’ durft te zeggen, verwacht hij ook niet dit in de (nabije) toekomst mogelijk is. “Daar geloof ik niks van. Als je de ontwikkeling in de fMRI ziet, kan je dat soort dingen er nooit mee meten. Zowel ik als mijn collega’s waren zodoende bijzonder verbaasd over Verbekes uitspraken en zijn stellingname daarin.”
Ook neurowetenschapper Ype Elgersma, nota bene een collega van Verbeke aan de Erasmus Universiteit, wijst in een artikel op Intermediair.nl op de onmogelijkheid van het meten van iemands talent. Elgersma legt uit dat talent niet is vastgelegd in een enkel gebied van de hersenen, maar in een netwerk van gebiedjes die op een complexe manier met elkaar samenwerken. Het beeld van een scan is veel te grof om dat te kunnen zien. Daarnaast stelt Elgersma de vraag of de fMRI-scan eigenlijk wel nut heeft. “We vergeten vaak dat de menselijke waarneming erg geraffineerd is”, zegt Elgersma. “Een simpel gesprekje van tien minuten zegt meer over iemands talent dan welk meetapparaat ook.”
Er zijn dus een aantal duidelijke kanttekeningen te plaatsen bij de mediaberichten die voorspelden dat binnen vijf jaar bij elke sollicitant een hersenscan gemaakt zal worden om te bekijken of iemand geschikt is. Journalisten hadden dus wat meer voorzichtigheid in acht moeten nemen bij het schrijven over Verbekes voorspellingen.
Reactie van Verbeke
Uiteraard heb ik Verbeke ook om een reactie gevraagd. Ondanks dat hij het druk had en ondanks dat ik al de ‘zoveelste’ was die gebeld had naar aanleiding van de mediaberichten, had hij wel aan paar woorden voor me over. Over zijn deskundigheid als neuro-econoom zegt hij: “Ik beken openlijk dat ik niet alles weet over economie of neurologie. Ik weet wel veel, maar niet alles. In de wetenschap werk je altijd samen in een teamverband. Ik werk samen met mensen die meer van neurologie afweten dan ik. Het belangrijkste is of de teamleden met mij kunnen werken en of we elkaar kunnen inspireren en elkaar aan het werk kunnen zetten. Zo komen we verder.”
Op de vraag hoe Verbeke denkt over de beperkingen van de fMRI-scan die neuroradiologen en neurologen aanwijzen, antwoordt hij: “Het is een discussiepunt. Mijn antwoord is simpel: wacht tussen nu en vijf jaar, en wacht af wie er gelijk heeft. De tijd zal het leren. Ik denk dat het over vijf jaar kan, andere mensen denken van niet. Naar aanleiding van de metingen die we op dit moment verricht hebben, gaat mijn gevoel er eerder van uit dat we het ook nu al kunnen. Het feit dat de publicatie zoveel lawaai heeft doen opwaaien, heeft me in elk geval verrast. Dat zegt toch wel iets.”
Maandag 9 maart verscheen een ingezonden stuk in NRC Handelsblad van prof. dr. Harald Merckelbach, hoogleraar psychologie, en dr. Marko Jelicic, hoofddocent psychologie (beide verbonden aan de Universiteit Maastricht), waarin zij het idee van de hersenscan als onderdeel van een sollicitatieprocedure afdoen als ‘neuroblabla’: “Wetenschappelijk gezien is het potsierlijke grootspraak.” (Artikel niet online op de NRC-site)
