Nieuwscheckers vroeg zich in de week voor Kerst af wat de oorsprong is van een beeld dat al jaren online circuleert: een foto van een kademuur die een erg smal fietspad markeert. De foto wordt vaak gedeeld als iets typisch Hollands: zo vaardig zijn wij in de Lage landen op de tweewieler.
Het fietspad is grappig en intrigerend. Want waar ligt het? Bestaat het nog? De kleuren van de foto maken namelijk een gedateerde indruk. De witte auto aan de linkerkant van de straat lijkt sterk op een Opel Kadett, een model dat begin jaren negentig uit productie is genomen.
Honderden posts
Wie wil proberen te achterhalen waar en wanneer een foto is gemaakt, kan beginnen met reverse image search. Je downloadt het beeld en uploadt het vervolgens in een beeldzoekmachine, zoals Google images, Yandex images of TinyEye.
In Google Images kun je na de eerste zoekpoging klikken op ‘Exacte overeenkomsten’. Dat levert een werkelijk eindeloze waslijst van honderden websites. De foto is dus heel vaak gepost, bovendien in veel verschillende talen. De oudste vermeldingen dateren uit 2008 en 2009. Het is een viraal beeld met internationaal bereik, dat eindeloos wordt hergebruikt.
Wat ook opvalt: er circuleert maar één versie. Iedereen gebruikt precies dezelfde foto. Je zou verwachten dat meer mensen zo’n bijzonder fietspad hebben gefotografeerd, vanuit een iets andere positie. Wellicht spreekt ook hier het feit dat de opname nogal oud is. De doorbraak van de smartphone met camera begon pas rond 2008 en mogelijk is het virale beeld een ingescande afdruk uit het analoge tijdperk.
Online discussies
In discussies en bijschriften worden soms plaatsnamen genoemd, zoals Amsterdam. In discussies op X wordt Gouda genoemd. Een inzending op de kerstpuzzel kwam met behulp van ChatGPT uit in Leiden. Op Reddit figureert de foto in een recent draadje over fatbikes. Commenter PremievrijeSpecerije zegt: “Dit was in Volendam. 20 jaar geleden.” De plaats in combinatie met een logische tijdschatting zijn aanleiding om deze optie verder uit te zoeken.
Volendam is groot, dus waar te beginnen? Met Google maps en Google streetview willekeurig scrollen langs een aantal grachten levert niets op. Misschien bevat de foto meer informatie? Aan het eind van het fietspad zijn gevels en daken van huizen te zien en misschien van een kerk. In Google images kun je daarop inzoomen; het fietspad en de gracht worden dan door de zoekmachine genegeerd.
Meerzijde in Volendam
Die beperkte beeldselectie plus ‘Volendam’ als aanvullende tekstuele zoekopdracht levert een hit op een Youtube-video van een oude VHS-band. De maker reed in 1990 in een auto over de dijk langs de haven van Volendam. Die route beperkt het zoekgebied aanzienlijk, want in de straten direct achter het havengebied zijn maar drie sloten of grachtjes te vinden: langs de Edammerweg, Meerzijde en Meergracht.
Nalopen met Google Streetview levert een passend straatbeeld op de Meerzijde met het bruggetje en het kruispunt met bebouwing aan de horizon. De Meerzijde is in de loop der jaren van een nieuwe kademuur voorzien en herbestraat. Er is geen spoor meer te zien van het fietspad.
Krantendatabank
We weten nu waar de foto is gemaakt: Volendam. Maar wanneer en waarom is nog een vraagteken. Gaat het om een practical joke? Zijn er in oude kranten misschien vermeldingen of foto’s te vinden?
In krantendatabank LexisNexis (zoektermen Volendam, fietspad, kade) komt een artikel boven water uit het Parool van 30 augustus 2004 over de afscheidsaflevering van het satirisch actualiteitenprogramma Ook dat nog!. Daarin wordt een selectie van fragmenten getoond uit oude uitzendingen. Het Parool noemt er een paar:
“Enkele hoogtepunten uit de begintijd: Erik van Muiswinkel die in een liedje een aanklacht doet tegen het eeuwige, net niet verse blaadje sla op je brood dat je altijd door de Nederlandse horeca geserveerd krijgt; Bavo Galama die in romantische setting niet de oogverblindend mooie dame tegenover hem aan tafel blijkt toe te zingen, maar de mobiele telefoon in zijn borstzak waar hij zo aan gehecht is geraakt; Hans Böhm die in een zogenaamde aflevering van Te land, ter zee en in de lucht (commentaar: Jack van Gelder) balanceert op een enkele decimeters smal fietspad langs een kade in Volendam.”
Hans Böhm te water
Het smalste fietspad heeft dus gefigureerd in een televisieprogramma. Audiovisueel archief Beeld & Geluid weet op verzoek een kort clipje van de afscheidsuitzending terug te halen. Daarin is te zien hoe Hans Böhm met een bont versierde fiets op de kademuur balanceert en na tien meter al te water gaat. Hij wint voor zijn poging een enorme beker. Het hele item duurt nog geen minuut.
De opname moet ouder zijn dan de uitzending uit 2004. Ook dat nog! startte in 1989 en Hans Böhm werkte mee tot 1999. De virale foto kan dus meer dan 25 jaar geleden zijn gemaakt, maar een exacte datum is nog een vraagteken, net als de maker.
Kunst van Sander Tuijp
Na de eerste publicatie over het fietspad op Nieuwscheckers werd een aantal openstaande vragen alsnog beantwoord. De redactie van Ook dat nog! heeft het fietspaadje in ieder geval niet geschilderd, mailt Hans Böhm. Het item kwam tot stand na klachten van omwonenden, herinnert hij zich.
“Er werd veel rotzooi in die gracht gegooid, niet alleen flessen maar ook fietsen. Vooral dronken studenten reden te scherp langs het randje en vielen er soms in. Ik ging dat onderzoeken namens Ook dat nog! en had enkele beroepsduikers bij me, die konden ingrijpen als het misging. Het fietspaadje was ook belachelijk klein. Geen idee of het een officieel fietspaadje was.”
Een aantal inwoners van Volendam weet hoe de vork in de steel zit. Muzikant en producer Frank Bond mailt dat “het fietspad is aangebracht door de Volendamse kunstenaar Sander Tuijp (1974-2020) die werkte onder zijn pseudoniem Julius van Zelk. Hij heeft het aangebracht ergens tussen 1995 en 1998.”
Nachtelijke actie
In de nalatenschap van Sander Tuijp is nog een en ander te vinden dat herinnert aan de totstandkoming van het fietspad. Er is een mal en een foto die Sander Tuijp maakte in de nacht dat hij het fietspad schilderde. Sanders broer Eric Tuijp concludeert dat het fietspad op 4 april 1995 is aangebracht. “Het is echt een eenmalig werk geweest, want verder maakte Sander schilderijen.”
In de nalatenschap zit ook een knipsel uit ANWB Kampioen uit mei 1996, waarin een ingezonden foto van het fietspad Foto van de maand is (Bijschrift: In Volendam hebben ze fietspaden voor circusartiesten). Er ging nog wel wat tijd overheen voordat het fietspad echt belangstelling begon te trekken, zegt Eric Tuijp. “Sander had een hekel aan internet en hij had ook geen enkele behoefte om zich te profileren, maar hij wist wel dat een foto die een toerist had gemaakt van zijn fietspad de hele wereld over is gegaan.”
