Het is een belangrijk verkiezingspunt van de VVD: opvang in de regio. Met name de grote stroom vluchtelingen uit Syrië moet worden opgevangen in buurlanden waar het (relatief) veilig is, zodat de asielaanvragen in Europa uiteindelijk tot een minimum beperkt zullen worden. Maar hoe ziet opvang in de regio er in de praktijk uit?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Even een paar cijfers op een rij: op dit moment zijn zo’n 65,3 miljoen mensen wereldwijd op de vlucht, waarvan bijna 90 procent wordt opgevangen in buurlanden. [[Rapport UNHCR: Global trends.]] Sinds er in 2011 de opstand tegen Bashar al-Assad uitbrak, zijn zo’n vijf miljoen mensen Syrië ontvlucht. 95 procent daarvan is opgevangen in de buurlanden Turkije, Libanon, Jordanië, Irak en Egypte.[[Gegevens van UNCHR.]] Opvang in de regio gebeurt dus al op immense schaal, en de regio zit dan ook boordevol, zoals te zien is op onderstaande kaart.
De cijfers op de kaart zijn echter alleen de vluchtelingen die geregistreerd zijn bij het United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), de vluchtelingenorganisatie van de VN. Volgens de organisatie kunnen we ervan uitgaan dat er in al die opvanglanden in werkelijkheid veel meer zijn.
De buurlanden kunnen de massale toestroom van vluchtelingen niet meer aan. In de overvolle vluchtelingenkampen zijn de leefomstandigheden slecht, is het onveilig en schiet de hulpverlening tekort omdat het UNHCR en andere hulporganisaties de vraag naar hulp gewoonweg niet meer kunnen bijbenen. [[Zie de website van Stichting Vluchteling.]]
Het UNHCR heeft nog maar 59 procent van het toegezegde hulpgeld ontvangen van de internationale gemeenschap. [[Gevens van UNCHR.]] Geld waarmee moet worden voorzien in basisbehoeften zoals schoon drinkwater, voedsel, sanitaire voorzieningen en medische zorg, maar ook in onderwijs. Vluchtelingen krijgen dus bij lange na niet de hulp die ze nodig hebben.
Libanon
Met name Libanon, het land dat op een eigen bevolking van 6 miljoen ruim een miljoen vluchtelingen heeft opgenomen, heeft het zwaar. In eerste instantie ontving Libanon de Syrische vluchtelingen met open armen, maar het land heeft de grenzen noodgedwongen moeten sluiten.
De middelen om alle vluchtelingen onderdak, voedsel en onderwijs te bieden, schieten tekort. Er is geen geld voor uitkeringen, dus iedereen, de vluchtelingen incluis, moet werken. Hierdoor dalen de lonen en stijgt de werkloosheid enorm; sinds 2011 is de werkloosheid onder Libanezen verdubbeld. [[Zie het rapport Lebanon Crisis Response Plan 2015-2016 [pdf].]]
Ook het UNHCR waarschuwt dat de basisvoorzieningen in Libanon op dreigen te raken. “Rioleringen en afvalbeheer zijn verzwakt, klinieken en ziekenhuizen zijn overbelast en watervoorzieningen zijn uitgeput”, aldus de organisatie.
Ondertussen in Europa
Opvang in de regio lijkt de beste optie, maar de buurlanden waar het om gaat, raken inmiddels uitgeput. Hierdoor vluchten veel Syriërs door naar de EU, waar alle landen zijn aangesloten bij het Vluchtelingenverdrag. Dit verdrag verbiedt landen om vluchtelingen terug te sturen naar een land waar ze gevaar lopen, dit is het zogenoemde verbod op ‘refoulement’. [[‘Refoulement’ betekent het terugzenden van vluchtelingen naar hun land van herkomst terwijl zij daar vervolging te vrezen hebben.]]
Het verdrag schrijft echter niet voor hoe of waar vluchtelingen moeten worden opgevangen. Europa is in die zin dus niet verplicht vluchtelingen op te nemen, zolang ze ervoor zorgen dat vluchtelingen elders veilig ondergebracht kunnen worden. [[Zie Amnesty.nl: Vluchtelingenverdrag in 10 vragen.]]
Hoogleraar migratierecht aan de VU, Thomas Spijkerboer, legt uit dat mensen alleen teruggestuurd kunnen worden naar het land waar ze vandaan komen als dat land (1) veilig is, en (2) ze er de kans krijgen om asiel aan te vragen. “In het verleden zijn er wel pogingen gedaan om deze eisen te omzeilen, bijvoorbeeld door mensen in internationale wateren op te wachten en linea recta rechtsomkeert te laten maken. Maar het is een staat op niet-eigen grond uiteraard niet ineens toegestaan dingen te doen die op eigen grond al helemaal niet zijn toegestaan”, aldus Spijkerboer.
Druk op de EU blijft
De vraag of het streven van de VVD, geen asielaanvragen meer in Europa, realistisch is, heeft twee kanten. De ‘EU-grenzen’ met Turkije zijn nu even (vrijwel) gesloten, wat automatisch betekent dat Syrische en andere vluchtelingen buiten de EU verblijven, vertelt Stefan Kok, docent asiel- en immigratierecht aan de Universiteit Leiden.
Kok: “De ervaring leert tot nu toe echter dat grenzen vaak wel tijdelijk te sluiten zijn, maar dat de druk op de EU uiteindelijk blijft bestaan. Vluchtelingen zullen altijd routes vinden als zij geen perspectief op een veilig bestaan hebben in een ander land.”
Spijkerboer beaamt dit: “Grenzen houden niet elke vluchteling tegen. Systematisch alles en iedereen controleren aan de grens is in theorie mogelijk, maar kost ontzettend veel geld en gaat in tegen onze waarden.”
Controle aan de poort
Toch doen Europese staten er alles aan om vluchtelingen buiten de deur te houden: er zijn strenge visumvoorwaarden ingesteld, luchtvaartmaatschappijen worden verplicht documenten te controleren voor het boarden en ook transitlanden (de landen waar vluchtelingen doorheen reizen) worden onder druk gezet om bepaalde visumvoorwaarden in te stellen.
Op dit moment eisen zelfs Jordanië, Libanon en Turkije visa van Syrische vluchtelingen. [[Zie de website van Spijkerboer: The systemic failure of the Common European Asylum System, as exemplified by the EU-Turkey deal.]] Spijkerboer: “Het wrange is dat al deze maatregelen nog niet hebben geleid tot minder vluchtelingen, maar tot meer mensensmokkel. Mensen wachten nou eenmaal niet met vluchten tot hun huis wordt gebombardeerd.”
Zodra vluchtelingen aan de buitengrenzen van een EU-lidstaat staan en daar asiel aanvragen of anderszins duidelijk contact hebben, vallen zij onder de rechtsmacht van de lidstaat. Die lidstaat mag vervolgens alleen een vluchteling terugsturen naar een ander land (in dit geval dus in de regio) als dat land de vluchteling wil toelaten en asiel verleent. “Dat ligt echter vaak lastig of is niet mogelijk, onder andere door de nijpende situatie in de landen ‘in de regio’”, aldus Kok.
Juridische haalbaarheid
Juridisch gezien is een situatie van geen asielverzoeken in Europa volgens de expert nooit volledig haalbaar als er sprake is van echte vluchtelingensituaties. Kok: “In de praktijk wordt de toegang tot de EU voor vluchtelingen wel steeds moeilijker. Dit leidt inderdaad tot schrijnende situaties, spanningen tussen landen en lastige juridische vragen.”
Spijkerboer: “Vluchtelingen hebben niet alleen het recht om geweld en onderdrukking te ontvluchten; ze zullen het ook altijd blijven doen, of wij dat nou willen of niet.”
Nieuwscheckers heeft bovenstaande bevindingen uiteraard voorgelegd aan de VVD zelf, maar de VVD was helaas niet bereid te reageren op het artikel.
