Hoewel Amsterdam slecht scoort, is niet te zeggen of het de ongezondste stad van Nederland is

Amsterdam is de ongezondste stad van Nederland.

Ongefundeerd

De aankomende gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart zijn aanleiding voor politieke partijen om hun nieuwe verkiezingsprogramma’s naar buiten te brengen. In het verkiezingsprogramma 2022-2026 beweert de ChristenUnie Amsterdam dat Amsterdam de ongezondste stad van Nederland is (op pagina 22).

De ChristenUnie onderbouwt dit met de volgende beweringen:

Waarop de beweringen van de ChristenUnie gebaseerd zijn, staat niet vermeld in het verkiezingsprogramma. Als we ernaar vragen, reageert de ChristenUnie Amsterdam dat onderzoek van de GGD Amsterdam is gebruikt als onderbouwing voor de beweringen. Dit onderzoek is gebaseerd op de Amsterdamse Gezondheidsmonitor 2020 en afgenomen onder volwassenen per wijk en gemeente.

Wie op Google gaat zoeken naar ‘ongezondste stad van Nederland’, vindt een onderzoek uit 2020 van Arcadis naar de gezondste stad van Nederland.

Amsterdam eindigt in dit onderzoek niet onderaan, maar op plek zeventien (van de twintig). Dit onderzoek gaat echter niet over de punten die de ChristenUnie noemt, maar over een gezonde inrichting van steden (denk aan verkeersveiligheid, geluidsoverlast, recreatiemogelijkheden, groenvoorzieningen). Deze factoren bepalen hoe gezond een stad is voor haar inwoners, maar zeggen niet hoe gezond de inwoners zijn, zoals ChristenUnie Amsterdam bedoelt.

Dat Amsterdam de ongezondste stad is van Nederland, komt volgens het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie door de slechte luchtkwaliteit, het hoge alcohol- en drugsgebruik en de mate waarin er gerookt wordt in onze hoofdstad. Daarnaast spelen overgewicht, mentale druk en stress een grote rol bij de (on)gezondheid van de inwoners.

De ChristenUnie Amsterdam verwees ons naar cijfers uit de Amsterdamse Gezondheidsmonitor 2020. Maar hierin zijn hoofdzakelijk cijfers over Amsterdam vermeld en zijn geen vergelijkingen gemaakt met alle steden in Nederland. Met deze bron kan dus helemaal niet bewezen worden of Amsterdam de ongezondste stad van Nederland is.

Maar er is ook een Gezondheidsmonitor op landelijk niveau, samengesteld door het RIVM, CBS en de GGD’s.  Hoewel in deze Gezondheidsmonitor geen ranglijst staat van ongezondste steden, zijn met deze cijfers vergelijkingen te maken tussen  steden in Nederland. Daarnaast hebben de European Environment Agency en Atlas Leefomgeving cijfers over de luchtkwaliteit. 

Deze bronnen hebben we gebruikt om de afzonderlijke beweringen in het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie Amsterdam te bekijken.

De ChristenUnie stelt dat de luchtkwaliteit in Amsterdam slecht is. Zowel de Atlas Leefomgeving als de European Environment Agency signaleren dat Amsterdam de slechtste luchtkwaliteit van Nederland heeft, door de hoeveelheid fijnstof. Met de kanttekening dat de European Environment Agency de luchtkwaliteit in Amsterdam als ‘matig’ beoordeelt, dus niet ‘slecht’, zoals de ChristenUnie Amsterdam schrijft. Niettemin is de luchtkwaliteit in Amsterdam het slechtst van alle Nederlandse steden. 

Daarnaast beweert de ChristenUnie dat Amsterdammers meer drinken dan gemiddeld. De partij zegt dat dit is gebaseerd op cijfers van het GGD-rapport over Amsterdam. Dit rapport geeft echter geen cijfers over de hoeveelheid alcohol die Amsterdammers gemiddeld drinken, maar alleen percentages van ‘zware drinkers en overmatige drinkers’. Daarom baseren wij onze informatie hierop.

Uit cijfers uit 2020 van het RIVM, in samenwerking met de GGD en het CBS, blijkt dat Amsterdam, samen met Groningen de eerste plek deelt voor het hoogste percentage ‘zware drinkers’. Kijkend naar ‘overmatige drinkers’ staat Amsterdam niet bovenaan. In Groningen zijn de meeste ‘overmatige drinkers’ gevestigd, gevolgd door Maastricht en Enschede. Amsterdam staat op plaats vier als het gaat om de stad met het hoogste percentage ‘overmatige drinkers’. Samenvattend scoort Amsterdam dus redelijk slecht op dit gebied, maar Groningen doet het slechter op het gebied van alcoholgebruik.

De ChristenUnie Amsterdam beweert ook dat Amsterdammers meer roken dan gemiddeld. In het rapport van de GGD Amsterdam worden echter geen gemiddelden genoemd van hoeveel er gerookt wordt, maar alleen percentages rokers.

Uit cijfers uit 2020 van het RIVM blijkt dat Groningen de stad is met het hoogste percentage personen boven de achttien jaar oud die wel eens roken (24,1%). Amsterdam staat op de tweede plaats (22,8%). De percentages van de grotere steden in Nederland liggen overigens dicht bij elkaar (Rotterdam 21.7% en Utrecht 19,4%).

De ChristenUnie Amsterdam beweert dat Amsterdammers meer drugs gebruiken dan de inwoners van andere grote steden in Nederland. Uit de CBS-Gezondheidsenquête blijkt dat de GGD-regio Amsterdam inderdaad koploper is op dit gebied. In de GGD-regio Amsterdam heeft 22,6 procent van de volwassenen in de afgelopen maanden drugs gebruikt. Overigens zijn deze cijfers wat ouder, uit 2017-2019.

De ChristenUnie Amsterdam beweert dat overgewicht, mentale druk en stress grote invloed hebben op de mentale en lichamelijke gezondheid van de Amsterdammers. Uit cijfers van het RIVM uit 2020 blijkt dat het percentage overgewicht in Amsterdam onder gemiddeld is en Amsterdammers gemiddeld meer aan sport doen. Daarnaast ervaart de gemiddelde Amsterdammer dat hij of zij in een goede gezondheid verkeert. 

Het percentage inwoners dat aangeeft een depressie te hebben in de periode 2017-2019 ligt volgens het RIVM het hoogst in GGD-regio Maastricht, maar wordt gevolgd door GGD-regio Amsterdam. Het stressniveau ligt overigens wel het hoogste in Amsterdam, meldt het RIVM. Op het gebied van overgewicht scoort Amsterdam dus goed, maar op mentale druk en stress scoort Amsterdam slecht. 

Op basis van bovenstaande cijfers kunnen we concluderen dat de Amsterdamse bevolking op allerlei gezondheidscriteria slecht scoort, maar niet op alle punten het slechtst van alle Nederlandse steden. Kan je dan zeggen dat de hoofdstad de ongezondste stad van het land is?

Om daar wijs uit te worden vragen we een reactie aan Karien Stronks, hoogleraar public health aan het Amsterdam UMC:

Als we onze bevindingen opsturen naar de ChristenUnie, krijgen we de volgende reactie van lijsttrekker Gerjan van den Heuvel: 

Al met al scoort Amsterdam hoog op veel criteria die de ChristenUnie Amsterdam noemt ter onderbouwing dat Amsterdam de ongezondste stad van Nederland is. Maar om op basis daarvan te zeggen dat Amsterdam de ongezondste stad van het land is, is discutabel. Want er bestaat geen ranglijst van ongezonde Nederlandse steden op basis van de criteria die de ChristenUnie noemt. 

Dus: ja, ten opzichte van andere Nederlandse steden komt de Amsterdamse bevolking op meerdere criteria als ongezond uit de bus, maar er is geen bewijs dat de hoofdstad het ongezondst is van alle steden in Nederland. Daarom beoordelen we de bewering als ongefundeerd.