Ja, een gasfornuis kan astmaklachten verergeren

70.000 Nederlandse kinderen hebben in 2022 astmatische klachten gehad door koken op gas

Waar

Voor veel mensen met een gasfornuis in de keuken kwam het nieuws wellicht als een verrassing: tijdens het koken ontstaan verbrandingsgassen, zoals fijnstof en stikstofdioxide, die de longen irriteren en bij kinderen astmasymptomen kunnen verergeren. Dat schreven onder meer RTL Nieuws en het Algemeen Dagblad naar aanleiding van een rapport over de verborgen gezondheidseffecten van koken op gas door CLASP en EPHA. Het rapport – Exposing the Hidden Health Impacts of Cooking with Gas – pleit voor meer bewustzijn van de risico’s, steviger Europese regelgeving en omschakeling naar elektrisch koken.

RTL en AD schrijven vrijwel gelijkluidende artikelen, waarin wordt gesproken over tienduizenden Nederlandse kinderen die astmatische klachten ondervinden doordat ze in een huis wonen waar gekookt wordt op gas. “In heel Europa zouden afgelopen jaar 700.000 kinderen astmatische klachten hebben gehad door het koken op gas. Voor Nederland komt dat vermoedelijk neer op zo’n 70.000 kinderen”, schrijft het AD.

CLASP en EPHA beschrijven het onderwerp voor Europa – de cijfers in het fornuis-rapport gaan over 27 EU landen – maar ook in de Verenigde Staten en Engeland staat het koken op gas gelijktijdig in de schijnwerpers, getuige de berichtgeving in The Guardian en New York Times. Aanleiding daar is nieuws over de relatie tussen gasfornuizen en astma, volgend op een wetenschappelijk onderzoek dat eind 2022 verscheen.

In de Verenigde Staten leidde die publicatie tot de nodige polarisatie. Die begon met berichten dat de U.S. Consumer Product Safety Commission een verbod op gasfornuizen zou overwegen. Dat werd later weersproken, maar toen was de steekvlam al in wasemkap geslagen. Rechtse media spraken over ‘the war on your kitchen’ en ‘they come for your stove’. Deze factcheck reconstrueert hoe het fornuisdebat aan de andere kant van de grote plas binnen een week overkookte.

Aardgas staat weliswaar bekend als een schone brandstof, maar dat is relatief. In elk vuur worden namelijk schadelijke verbrandingsproducten gevormd, zoals fijnstof en stikstofdioxide. Een gasvlam is daarop geen uitzondering. Stikstofdioxide ontstaat doordat stikstof uit de lucht bij grote hitte kan reageren met zuurstof. Dat gebeurt bijvoorbeeld in automotoren en daardoor is verkeer een bron van luchtvervuiling met stikstofdioxide, maar ook een gaspit in de keuken produceert die stof.

De vorming van stikstofdioxide bij verbranding is dus vrijwel onvermijdelijk en zeker geen recente ontdekking. Er wordt al decennia onderzoek gedaan naar stikstofdioxide, de invloed van gasfornuizen op luchtvervuiling binnenshuis en eventuele gezondheidsrisico’s. In 1992 verscheen al een meta-analyse, die concludeerde dat kinderen in huishoudens met een gasfornuis een 20 procent hoger risico lopen op ademhalingsproblemen.

Stikstofdioxide zorgt onder meer voor irritatie van de longen en kan de klachten van mensen met ademhalingsproblemen verergeren. Verder toont recent epidemiologisch onderzoek dat een toename van stikstofdioxide in de buitenlucht een dag later wordt gevolgd door een verhoogd sterfterisico door ademhalings- en hartziekten.

In 2021 stelde de WHO de richtlijn voor de jaargemiddelde stikstofdioxide-concentratie bij van 40 naar 10 microgram per kubieke meter. De richtlijn voor piekblootstelling ligt hoger (200 microgram per kuub gedurende een uur) maar in slecht geventileerde keukens worden tijdens het koken hogere uurwaarden gemeten.

Het rapport van CLASP en EPHA brengt bestaande kennis over dit onderwerp samen. Dat literatuuronderzoek hebben ze uitbesteed aan TNO, bij een afdeling gespecialiseerd in onderzoek naar luchtvervuiling binnenshuis. Het achterliggende TNO onderzoek (R122249) staat zonder vindplaats vermeld in de literatuurlijst van het gasfornuisrapport, en het is ook niet online te vinden, maar CLASP zendt op verzoek de downloadlink toe. In het rapport staat op pagina 14 in een grotere tabel met Europese landen het aantal Nederlandse astmagevallen door fornuisgebruik: 72.961.

Dat getal volgt uit een berekening met diverse gegevens: het percentage huishoudens met een gasfornuis (65,4 procent), het percentage kinderen dat astmatische klachten rapporteert (13 procent), en het deel daarvan dat kan worden toegeschreven aan gebruik van gasfornuizen: de population attributable fraction (PAF). Voor Nederland schat TNO de PAF op 21,5 procent; ruim 1 op de 5 kinderen tot 15 jaar met astmatische klachten kan in Nederland worden gelinkt aan fornuisgebruik.

Het rapport rekent vervolgens met 2.604.501 Nederlandse kinderen jonger dan 15 jaar, 13 procent daarvan heeft astma, waarvan 21,5 procent kan worden toegeschreven aan gasfornuisgebruik: 2.604.501 kinderen x 0,13 x 0,215 = 72.961.

Deze rekenexercitie heeft wel een aantal onzekerheden. “Kinderen gaven in een enquête aan of ze in het afgelopen jaar te maken hadden gehad met astmasymptomen”, schrijft RTL Nieuws. Dat klinkt recent, maar die vraag werd in een groot onderzoek in 2003 gesteld. Deze kinderen zijn inmiddels dertigers. Mogelijk is in twintig jaar tijd het voorkomen van astma veranderd, schrijven de TNO-onderzoekers, al lijkt de aandoening in Europa gemiddeld redelijk stabiel.

Dit soort rekensommen met landstatistieken kunnen ook geen rekening houden met verschillen in huisvesting, woonoppervlak, kookgewoontes en keukeninrichting, zoals gebruik van een afzuigkap die verbrandingsgassen en kookdampen naar buiten werkt, en blootstelling aan stikstofdioxide en fijnstof vermindert. Het grootste effect is evenwel te verwachten van omschakeling naar elektrisch koken, stelt het TNO-rapport aan de hand van  computersimulaties.

Dat in Nederland jaarlijks 70.000 kinderen astmatische klachten krijgen doordat ze in een huis wonen waar op gas wordt gekookt, is een rekenkundige schatting op basis van statistieken en aannames. In de uitkomst zitten daardoor onzekerheden. De bewering klopt, maar het cijfer moet vooral worden gezien als een indicatie en een waarschuwing voor de gezondheidsrisico’s van koken op gas.