Van blauw licht krijg je meer energie, meldt het NOS Journaal van woensdag 13 oktober 2010. Het nieuws dat lichtsterkte en de kleurtemperatuur schoolprestaties beïnvloeden is gebaseerd op een persbericht van Phillips en de Universiteit Twente. Niet alleen het NOS Journaal bracht dit nieuws, ook verschillende kranten, radio- en tv-zenders berichtten over het onderzoek. Bovendien hebben al 50 scholen besloten hun lichtsystemen te vervangen. Best vreemd, want ondanks het persbericht zijn de onderzoeksresultaten nog ‘geheim’.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Voor de NOS deed Marjolein Hogervorst verslag over SchoolVision. De redactie ging daarbij niet over een nacht ijs. Al eerder was het nieuwe lichtsysteem van Philips, bedoeld om leerlingen beter te laten presteren, onder de aandacht van de NOS gekomen. Volgens Hogervorst is er toen niets mee gedaan: “Het onderzoek stond toen nog in de kinderschoenen. Misschien vielen de resultaten wel heel erg tegen.” Maar toen de resultaten bekend waren, besloot de redactie er wel aandacht te besteden.
McDonalds
Die resultaten staan in een persbericht. Dat meldt dat 18 procent van de leerlingen die onder speciaal licht zaten zich beter konden concentreren, beter gedrag vertoonden, beter samenwerkten en gemotiveerder en opgewekter waren. Een ideaal resultaat voor elke leraar. Het systeem zou als volgt werken. Er zijn in het lichtsysteem vier verschillende standen. Standaard licht, rustgevend rood licht, energiek blauw licht en concentratieverbeterde wit licht. Bij blootstelling aan een van de lichtstanden met een andere lichtsterkte of kleurtemperatuur zouden er andere hormonale stoffen vrijkomen in het lichaam dan bij normaal licht.
Marcel Veenman, ontwikkelings- en onderwijspsycholoog aan de Universiteit Leiden, hoorde voor het eerst van dit onderzoek via het NOS Journaal. Toch is hij niet verbaasd. Relaties tussen licht en menselijk gedrag zijn volgens hem eerder onderzocht: “Dat er effecten zijn van de omgeving op het gedrag van mensen is bewezen. Het rood van McDonalds zou bijvoorbeeld hongerig maken.”
Geheim
Toch roept het onderzoek vragen op, vooral over de gehanteerde methode. Hoe zijn de resultaten gemeten? Kinderen en leraren waren ervan op de hoogte dat ze deelnamen aan een proef met licht. Hoe is voorkomen dat dat de resultaten vertekende? Was er ook een controlegroep? Deze vragen zijn niet alleen wetenschappelijk relevant, maar ook voor een goede journalistieke verslaggeving. Om ze te kunnen beantwoorden, is inzage in de onderzoeksresultaten nodig.
Maar wat blijkt: die resultaten zijn nog niet naar buiten gebracht. Journalisten moeten genoegen nemen met de resultaten in het persbericht. Wie meer informatie wil, kan wel contact opnemen met Joost Bruysters. Hij is niet betrokken bij het onderzoek maar als ‘Wetenschapsredacteur’ bij de Universiteit Twente wel het aanspreekpunt voor journalisten. “Wetenschappers zijn nu aan de slag om hier publicaties over te maken. We willen eerst publiceren in wetenschappelijke bladen en tijdschriften”, vertelt Bruysters. Voor vragen over het soort testen dat is gedaan, verwijst hij door naar Peter Sleegers, hoogleraar Onderwijskunde van de Universiteit Twente. Maar ondanks herhaalde pogingen is Sleegers niet bereikbaar voor commentaar.
Ook Philips is niet bereid meer informatie te geven. “De resultaten zijn van de Universiteit”, zegt persvoorlichtster Liesbeth de Smedt. “Het onderzoek en de resultaten kunnen op dit moment niet up front gedeeld worden. Het zijn op dit moment beschermde gegevens.” De onderzoeksresultaten kunnen dus pas echt kritisch worden bekeken als ze zijn gepubliceerd in een wetenschappelijk artikel. Volgens Veenman kan dat nog wel even duren: “Het duurt soms wel twee jaar voordat een artikel wordt geaccepteerd.”
Raar
Is het dan niet raar dat er al wel een persbericht naar buiten is gebracht? Hoe weten die 50 scholen die het systeem hebben aangeschaft dan dat het ook echt werkt? Volgens Philips hoeven we ons om de resultaten niet druk te maken. “Wij hebben de resultaten wel gezien”, laat De Smedt weten. “Ze zijn heel goed onderbouwd.”
Voor de NOS was deze geheimzinnigheid geen probleem. Of heeft het Journaal soms inzage gehad in de resultaten? Hogervorst weet dat niet zeker maar gaat er wel vanuit. “Mijn redacteur heeft dat van tevoren gedaan. Zij checkt of alles klopt. Daarnaast heb ik de onderzoeker uitgebreid geïnterviewd over de onderzoeksmethode en de resultaten.” Haar verbazing over de geheimzinnigheid is niet journalistiek van aard, maar commercieel: “Heel dom van Philips, want zo verkoop je minder. Met aantoonbare resultaten krijg je meer klanten.”
Govert Schilling, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Wetenschapsjournalisten, had het in dit geval veel verstandiger gevonden om te wachten met het naar buiten brengen van het persbericht tot de uiteindelijke publicatie. “Je kunt dit onderzoek pas serieus nemen als het hele publicatieproces is doorlopen”, vertelt Schilling. “Het wordt een beetje raar natuurlijk als je het lichtsysteem al verkoopt terwijl je geen informatie kunt of wilt verschaffen.”
Broodheer
De keuze een persbericht te sturen voordat het onderzoek is gepubliceerd, is genomen door Philips, erkent Bruysters. Maar de Universiteit Twente stond er wel achter: “Als we het te vroeg vonden, hadden we het zeker afgeraden.” Toch roept deze gang van zaken vragen op over dit soort samenwerking tussen bedrijfsleven en universiteit. Veenman: “Ik heb soms wel wat moeite met dit soort verbanden. Het bedrijf waarmee je samenwerkt, is immers ook je broodheer.” Ook Schilling ziet dit probleem: “Het onderzoek kan als dubieus worden opgevat door de connectie van Phillips met de universiteit. Maar iedereen is natuurlijk vrij om te doen wat hij of zij wil.”
“Ik denk niet dat er sprake is van belangenverstrengeling”, reageert De Smedt. “Universiteit Twente heeft autonoom gehandeld. De onderzoekers zijn verantwoordelijk voor het protocol, de labstudie, de afname van de testen en de analyses. Philips is op de hoogt gehouden van de voortgang. Ook had Philips een aandeel in de instalies, de inbreng van de onze lichtkennis en het gebruik van het systeem.”
Veenman gaat ervan uit dat de onderzoekers zich netjes aan de regels hebben gehouden en hun werk aan het oordeel van collega’s zullen blootstellen. Veel scholen zullen daarop niet wachten. In hetzelfde persbericht als waarin de ‘resultaten’ van het onderzoek bekend zijn gemaakt, meldt Philips ook de introductie van het Leerprestatiefonds. Scholen die nu besluiten tot aanschaf van het nieuwe lichtsysteem ter waarde van 5.000 euro, krijgen van dit fonds de helft van de aanschafwaarde cadeau. In een persbericht gaan wetenschap en commercie heel goed samen.