Het is geen geheim dat Geert Wilders achter het inreisverbod van president Trump staat. Volgens hem had Nederland deze regel ook in moeten voeren, om terrorisme en onschuldige slachtoffers te voorkomen. “Wat de Amerikanen kunnen, kunnen wij ook“, zegt Wilders. Maar kan dat inderdaad zo makkelijk?
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Kort na zijn inauguratie ondertekende president Trump binnen een week een hele serie decreten. Een daarvan was het inreisverbod: mensen uit Iran, Irak, Libië, Somalië, Soedan, Syrië en Jemen – landen met veel moslims – werden tijdelijk niet meer toegelaten tot Amerika. Hij wilde eigenlijk een volledige ‘muslim ban’, maar dat mag niet volgens de Amerikaanse grondwet.
Wilders wil hetzelfde, want volgens hem gaan de islam en vrijheid niet samen. Stel dat Wilders de verkiezingen glorieus wint en premier wordt, hebben we in Nederland een week later dan ook een inreisverbod?
President versus premier
Met een decreet geeft de Amerikaanse president een opdracht aan de overheid om bepaald beleid uit te voeren. Een decreet is geen wet, omdat de president geen instemming van het Amerikaanse parlement (het Congres) heeft gevraagd. Maar een decreet moet wel uitgevoerd worden door de ambtenaren.
Het Congres kan met een meerderheid een decreet terugdraaien, maar zelfs dan heeft de president nog de mogelijkheid om een veto uit te spreken. Om dat veto terug te draaien is een twee derde meerderheid in het Congres nodig, en dat is moeilijk om te halen. De Amerikaanse president heeft met decreten dus behoorlijk wat macht om beleid uit te laten voeren.
De premier van Nederland heeft de macht niet om een veto uit te spreken over een besluit van het parlement. Als Geert Wilders premier wordt kan hij hoogstens zelfstandig onderwerpen op de agenda van de ministerraad zetten, maar heeft hij geen extra rechten of een groter stemgewicht.
Nederland heeft geen decreten, maar de Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) is enigszins vergelijkbaar. Een AMvB is een Koninklijk Besluit van de regering en wordt in principe zonder medewerking van het parlement vastgesteld.
Volgens Wim Voermans, hoogleraar Staats- en Bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, heeft Wilders daar niks aan: “Een AMvB kan de regering alleen maar nemen als het parlement daarvoor een bevoegdheid aan de regering heeft overgedragen in een wet die met medewerking van het parlement is gemaakt.”
Dat betekent dat Wilders ook als premier niet zomaar een nieuwe wet kan invoeren zonder toestemming van de Tweede Kamer. “In Nederland is het parlement de baas.”
Van wil naar wet
Stel nu dat Wilders’ PVV de grote winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen wordt en de meerderheid in het parlement haalt, hoe lang zou het dan duren om een inreisverbod in een wet te regelen? “Het duurt gemiddeld 13 maanden om een wet van begin tot eind tot stand te krijgen, maar het kan ook veel sneller”, zegt Voermans. In Nederland is geen versnelde wetsprocedure voor spoedgevallen, maar nood breekt wet. Het naoorlogse record staat op 10 dagen, maar dat is nog altijd langer dan de decreten van Trump die binnen een paar dagen tijd in werking zijn gegaan.
Een wet invoeren kan dus in principe snel, maar kan zo’n inreisverbod dan ook makkelijk geregeld worden? Volgens Voermans heeft Wilders alsnog een probleem. “We zijn in Nederland aan Europese regels gebonden voor het toelaten van Europese burgers en de EU heeft ook regels gemaakt die voor alle lidstaten gelden waar het gaat om de toelating van asielzoekers en vreemdelingen. Die kan Nederland niet in zijn eentje van het ene op het andere moment opzijzetten.”
Nederland kan dus niet zomaar een wet maken die in strijd is met de Europese regels. Daarvoor moet eerst het verdrag worden opgezegd en dat gaat niet zo makkelijk. Als een staat zich terug wil trekken uit een verdrag zijn daar voorwaarden aan verbonden. Meestal staat in het verdrag wat die voorwaarden zijn, maar dat kan per verdrag verschillen. De consequenties kunnen daardoor ook uiteenlopen. In Amerika ligt dat anders: “Daar werken verdragen alleen door als ze zijn omgezet in Amerikaans recht. En zo kan je dat dus later met Amerikaans recht ongedaan maken.”
Overigens is inmiddels gebleken dat ook Trump niet zo makkelijk met een decreet het inreisverbod kan invoeren als hij had gedacht. De federale rechtbank heeft hem teruggefloten en het inreisverbod voorlopig een halt toegeroepen.
Conclusie
We kunnen stellen dat het in de VS makkelijker is een inreisverbod snel in te voeren dan in Nederland, hoewel ook Trump geen vrij spel krijgt. Wilders wordt van begin tot eind ingeperkt door de wet en internationale verdragen. Daarmee lijkt het vrijwel onmogelijk dat Wilders als premier snel een inreisverbod voor Nederland kan invoeren.
