Onder de kop ‘Kattenleger zaait dood en verderf’ slaan BN/De Stem, Brabants Dagblad, Eindhovens Dagblad en het Haarlems Dagblad op vrijdag 20 maart alarm over “het groeiend aantal zwerfkatten”. Er zou in Nederland sprake zijn van een explosie aan ontheemde katten die voor veel overlast zorgen, zoals het bevuilen van wasgoed, het binnendringen van woningen en gejank en stank. Maar uit navraag van Nieuwscheckers blijken er helemaal geen betrouwbare cijfers te bestaan over het aantal zwerfkatten.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Stef Altena staat als auteur vermeld boven de artikelen over het groeiende kattenleger. Als Nieuwscheckers hem om een toelichting vraagt, reageert hij verbaasd: “De kop ‘Kattenleger zaait dood en verderf’ zei mij in eerste instantie niets. Ik heb hem even gegoogled. Ik vond het stuk op de site van BN/De Stem met mijn naam erbij, maar ik wens er geen verantwoordelijkheid voor te nemen. Ik heb het stuk voor de Leeuwarder Courant geschreven met de kop ‘Zwerfkat is wandelend hormonenfabriekje’. Daarna is het naar het GPD [gezamenlijke persdienst van de regionale dagbladen] gegaan die het in BN/De Stem heeft geplaatst, maar ergens moet het op een drastische wijze zijn omgegooid. Ze hadden mijn naam dan ook wel even weg mogen halen”, vindt Altena.
Wat klopt er volgens hem niet aan het artikel in de genoemde regionale dagbladen? “De cijfers die ik heb gegeven zijn uit hun verband gerukt door het als nieuws in de lead te zetten.” Wie dat gedaan heeft, blijft onduidelijk, want het GPD zegt tegen Nieuwscheckers het bericht niet te hebben aangepast, en ook BN/De Stem ontkent aanpassingen in het artikel te hebben gemaakt.
De tekst van het bericht in de Leeuwarder Courant, met de kop “Zwerfkat is wandelend hormonenfabriekje” (niet online), is inderdaad anders, maar ook daarin valt te lezen dat het aantal zwerfkatten groeiende is. Op de website van de Friese krant staat bovendien een aankondiging van het artikel, met als tekst: “Het gaat goed met de zwerfkatten in Nederland. In tien jaar tijd is hun aantal explosief toegenomen.”
Het aantal zwerfkatten
In alle berichten die zijn gepubliceerd in bovengenoemde regionale dagbladen valt te lezen dat het met name in stedelijke gebieden raak zou zijn. Elly von Jessen van de Dierenbescherming wordt daarbij als bron opgevoerd die beweert dat het aantal zwerfkatten de laatste tien jaar in Rotterdam explosief gestegen is tot zo’n dertigduizend. En ook in Leeuwarden zou het goed mis zijn want daar zijn “vorige maand 750 verwilderde katten in kaart gebracht, vijftig meer dan vorig jaar.”
Maar de berichten melden ook dat “het leven van de zwerfkat zich grotendeels onttrekt aan het oog van de mens. Het dier is schuw, en vooral ’s avonds en ’s nachts actief.” Dat roept onmiddellijk de vraag op hoe die beesten geteld worden. Oftewel: hoe is vastgesteld dat er inderdaad sprake is van een groeiend zwerfkattenleger?
Om te beginnen gaat Nieuwscheckers op zoek naar cijfers bij de Kattenbescherming. Een woordvoerster durft geen exacte cijfers te geven van het aantal zwerfkatten in Nederland: “Een explosieve stijging in tien jaar is in elk geval erg overdreven.” Maar zijn er dan wel betrouwbare cijfers over Rotterdam en Leeuwarden, de steden die genoemd zijn in de krantenberichten?
Zwerfkatten in Rotterdam
Elly von Jessen van de Dierenbescherming zegt in het krantenartikel dat er sprake zou zijn van een explosie aan zwerfkatten in Rotterdam. Als Nieuwscheckers haar die uitspraak voorlegt, benadrukt ze dat ze een toename ziet in het aantal zwerfkatten die overlast veroorzaken. “Maar of het aantal zwerfkatten explosief is gestegen? Geen idee. Tien jaar geleden waren er namelijk nog geen cijfers”, geeft Von Jessen toe.
Maar waar baseert Von Jessen die toename van zwerfkatten dan op? “Wij gebruiken landelijke cijfers van werkgroepen die zich inzetten voor de bestrijding van zwerfkatten”, vertelt Von Jessen. “En daaruit is gebleken dat het aantal meldingen over zwerfkatten in Nederland die overlast veroorzaken in een paar jaar tijd wel is gestegen van 2000 naar 9000. Maar echte berekeningen zijn pas te maken na enige tijd.”
Het aantal van dertigduizend zwerfkatten in Rotterdam/Rijnmond dat Von Jessen in het krantenartikel noemt, is afkomstig van de Stichting Zwerfkatten Rotterdam/Rijnmond. Voorzitter Ineke Jochims vertelt dat het aantal zwerfkatten in deze regio inderdaad rond de dertigduizend ligt. Maar een precies aantal is niet bekend, erkent ze, want het gaat om ‘schattingen’.
Von Jessen legt uit dat die schattingen gemaakt worden op basis van het aantal meldingen van burgers, het gemiddelde aantal inwoners en geografische kenmerken van het gebied. “Momenteel hebben we enkele werkgroepen die actief zijn in het lokaliseren van zwerfkatten, en die zitten vooral in dichtbevolkte gebieden als de Randstad en met name Rotterdam/Rijnmond waar de Stichting Zwerfkatten Rijnmond ons de cijfers geeft. Maar het is erg moeilijk om exacte aantallen te achterhalen”, aldus Von Jessen.
Een woordvoerder van de Dierenbescherming Rotterdam Rijnmond laat weten dat er helemaal geen betrouwbare cijfers zijn van het aantal zwerfkatten in die regio: “Het aantal zwerfkatten is eigenlijk nooit echt goed geteld.”
Zwerfkatten in Leeuwarden
In het krantenartikel gaat het ook nog over Leeuwarden, waar “750 verwilderde katten in kaart zijn gebracht, vijftig meer dan vorig jaar.” Waar zijn deze cijfers op gebaseerd?
De journalist die het artikel heeft geschreven, Stef Altena van de Leeuwarder Courant, legt uit: “De cijfers over Leeuwarden komen uit een artikel in onze krant van 5 februari. En Koos Pietersma van de Leeuwardense Dierenbescherming heeft telefonisch aan mij bevestigd dat het aantal zwerfkatten groeiende is.”
Maar bij navraag bestrijdt Pietersma de lezing van Altena: “Ik heb Altena geantwoord dat niemand weet hoeveel zwerfkatten ergens zijn. Ze worden niet geteld en zijn volgens mij ook helemaal niet te tellen. In Leeuwarden zullen er vast wel enkele honderden zijn, maar niemand die het weet.”
Pietersma toont zich verbaasd over de cijfers in de krant: “Tot mijn grote verrassing stond er de volgende dag in de krant dat er in Leeuwarden 750 zwerfkatten zijn, een toename van 50. Die getallen zijn door mij niet genoemd, maar ik weet wel waar ze vandaan komen. De bedrijfsleider van dierenasiel De Wissel in Leeuwarden heeft ooit aan de krant verteld dat er in zijn asiel in dat jaar 750 zwerfkatten zijn opgevangen, 50 meer dan in het voorgaande jaar. De journalist heeft aan die getallen dus een volkomen verkeerde betekenis gegeven.”
Teije de Haan, directeur van kattenopvangcentrum De Wissel in Leeuwarden bevestigt dat verhaal. “Het aantal van 750 is inderdaad het aantal katten dat we 2008 hebben opgevangen, ongeveer 40 tot 50 meer dan vorig jaar.”
Zegt dat aantal wel iets over het aantal zwerfkatten in Leeuwarden? “We vangen ieder jaar wel meer zwerfkatten op”, legt De Haan uit, “maar over het totaal aantal zwerfkatten in Leeuwarden zijn geen concrete cijfers bekend. Dan zou je in elke afzonderlijke wijk moeten tellen, en omdat de katten vooral s’nachts leven, is dat erg lastig. Als er iemand cijfers zou moeten hebben ben ik dat, maar omdat die er niet zijn kan ik ze ook niet geven.”
Volgens journalist Altena is het anders gegaan: “Ik heb net even geïnformeerd bij de collega’s van onze stadsredactie, waar het stuk geschreven is. De collega die destijds met De Haan heeft gesproken, zegt nog specifiek aan hem gevraagd te hebben hoe zij weten dat er 750 zwerfkatten buiten lopen in de stad. ‘Die indicatie hebben we’, heeft hij tegen mijn collega gezegd.”
Conclusie
Een ‘groeiend kattenleger’ dat bestaat uit ‘wandelende hormoonfabriekjes’ die ‘dood en verderf zaaien’. Het zijn prachtige beeldspraken om duidelijk te maken dat ons land te kampen heeft met een toenemende zwerfkattenplaag. Maar betrouwbare tellingen van het aantal zwerfkatten in Nederland zijn er helemaal niet. En er is zeker geen betrouwbaar vergelijkingsmateriaal van tien jaar geleden. Een kritische beschouwing van die cijfers was nuttiger geweest dan het bedenken van prachtige beeldspraak om onbewezen onheil te beschrijven.
