Beide vrouwen zijn de nummer twee van de kandidatenlijsten van hun partij: Mona Keijzer van het CDA en Fleur Agema van de PVV. Ze zijn allebei verantwoordelijk voor de zorg, en over dit verkiezingsthema verschillen ze nogal eens van mening. Bij Pauw & Jinek sprak Keijzer op 1 maart over een halvering van het aantal mensen in verzorgingshuizen. ‘’Een onzinverhaal!’’ riep Fleur Agema. Waarop Keijzer antwoordde dat haar uitspraak gefactcheckt mocht worden. Die uitdaging ging Nieuwscheckers aan.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Waar gaat het precies over? Sinds begin 2013 heeft het kabinet maatregelen genomen waardoor ouderen niet meer gemakkelijk terecht kunnen in een verzorgingshuis. Deze maatregelen waren onderdeel van het Kunduz-akkoord, dat inhield dat de vijf partijen CDA, VVD, D66, GroenLinks en de ChristenUnie na de val van kabinet-Rutte I in 2012 maatregelen namen om het begrotingstekort terug te dringen. Samen namen de partijen het besluit [pdf] dat een derde van de verzorgingshuizen gesloten zal moeten worden.
Schrappen verzorgingshuizen
Een zorgelijke ontwikkeling, vindt Agema. Ze stelt dat de partij van haar buurvrouw aan de wieg stond van het schrappen van verzorgingshuizen en spreekt het CDA daarop aan.
Keijzer erkent dat het CDA een rol heeft gespeeld in het sluiten van verzorgingshuizen. Ze vindt dat het er vooral om gaat dat de bejaarden thuis genoeg steun en zorg krijgen, en dat is volgens Keijzer misgegaan. Het sluiten van de verzorgingshuizen is volgens haar het gevolg van een eerder ingezette trend. Bij Pauw & Jinek legt ze uit:
‘’Tot 2010 is de hoeveelheid 80-plussers in dit land verdubbeld. Tot 2010 was de hoeveelheid mensen die al naar een verzorgingshuis gingen, de oude bejaardenhuizen, al meer dan gehalveerd. Dus als die allemaal in stand waren gebleven, waren die leeg blijven staan.’’
Klopt dat? We beginnen met haar eerste uitspraak. Uit bevolkingsgegevens van het CBS blijkt dat er in 1980 ongeveer 312.000 80-plussers waren. In 2010, het jaartal waarover Keijzer spreekt, is dit aantal gestegen tot 648.000. Dat is 2,07 keer zoveel als dertig jaar eerder. Met andere woorden, een verdubbeling. Tot zover klopt de uitspraak van Keijzer.
Onduidelijk beginjaar
Als het echter gaat om het aantal mensen in verzorgingshuizen, haalt Keijzer twee zaken door elkaar. Volgens haar was het aantal mensen in verzorgingshuizen tot 2010 meer dan gehalveerd. Welk beginjaar de politica als uitgangspunt neemt, zegt ze niet.
De persvoorlichter van het CDA, Joanneke van den Nieuwboer, stuurde ons de brief die als Keijzers bron fungeerde. Het gaat om een brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Hierin beantwoordt Van Rijn een aantal Kamervragen. Hij stelt:
‘’De trend dat cliënten langer thuis blijven wonen is al langer zichtbaar. Tussen 1980 en 2010 is het aantal verzorgingshuisplaatsen afgenomen van ongeveer 150.000 plaatsen tot 84.000 plaatsen terwijl het aantal 80-plussers in dezelfde periode meer dan verdubbeld is.’’
Dit is precies waar Keijzer het over heeft. De bron die ze gebruikt, blijkt echter over het aantal plaatsen te gaan en niet over het aantal bewoners. Maar mag je die twee wel gelijkstellen? Eigenlijk niet. Het aantal plaatsen in een verzorgingshuis hoeft niet altijd gevuld te zijn. Door het snelle natuurlijke verloop zitten verzorgingshuizen niet altijd vol.
Zouden het aantal personen en het aantal plaatsen wel gelijkgesteld kunnen worden, dan is er alsnog geen sprake van een halvering. Staatssecretaris Van Rijn gebruikt namelijk dezelfde gegevens als ActiZ, een overkoepelende organisatie van zorgondernemers. Medewerker Pascale van den Hoven heeft gegevens paraat vanaf 1980, wat de onduidelijkheid omtrent het beginjaar van Keijzer meteen wegneemt. Het aantal plaatsen in verzorgingshuizen in 1980 was afgerond 150.000. In 2010 was dit aantal gedaald tot 84.000. Een afname dus van 66.000 plaatsen in dertig jaar. Oftewel, een daling van 44%.
Toch zijn we er nog niet. Zoals eerder gezegd, kan er niet meteen van uitgegaan worden dat het aantal personen hetzelfde is als het aantal plekken. Het CBS beschikt wel over gegevens over 80-plussers. Op CBS Statline wordt bijgehouden wat het aantal 80-plussers in verpleeg- en verzorgingshuizen is vanaf 1998.
Ook deze cijfers kunnen echter niet gebruikt worden. Mona Keijzer stelt namelijk terecht in de uitzending van Pauw & Jinek dat er een verschil bestaat tussen verzorgings- en verpleeghuizen. In een verpleeghuis krijgen ouderen intensieve behandeling, verpleging en zorg. Dit hebben zij wegens lichamelijke of mentale beperkingen nodig. In een verzorgingshuis is er van die zware zorg (nog) geen sprake.
Andere gegevens van het CBS over bewoners van verzorgingshuizen stoppen helaas bij 2005. Met deze gegevens is het niet mogelijk de uitspraak van Keijzer te checken, zij noemde namelijk specifiek het jaartal 2010. Astrid Plas, medewerker van het CBS, vertelde ons dat dit de enige totaalcijfers zijn die bijgehouden worden. Dat is enigszins vreemd, maar met deze informatie zullen we het moeten doen.
Nieuwscheckers concludeert
Keijzer riep het publiek op om haar uitspraak te factchecken. Dat laat Nieuwscheckers zich geen twee keer zeggen. Een deel van haar uitspraak klopt: het aantal 80-plussers is de laatste tientallen jaren inderdaad verdubbeld. Echter, over het aantal mensen dat tot 2010 naar een verzorgingshuis ging, bestaan geen gegevens. Wel over het aantal plaatsen: dat is sinds 1980 gedaald met 44%. En een daling van 44% is zeker niet “meer dan een halvering”, zoals de CDA-politica stelt. ‘’Een onzinverhaal’’, zoals Agema concludeert, is het ook niet meteen, want een daling van 66.000 plaatsen is best een hoop. Maar Keijzer haalt twee zaken door elkaar en spreekt ten onrechte van een ruime halvering.
