“Koffie helpt tegen baarmoeder-kanker”, kopt Metro op 11 september. Metro is veel zekerder over het effect van koffie dan andere berichten over hetzelfde onderzoek, bijvoorbeeld bij Hart van Nederland en de BBC, en dan het persbericht van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Volgens experts op het gebied van voeding en kanker is de kop te stellig en is het nog te vroeg voor advies aan de bevolking.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
De beschermende werking van koffie komt naar voren in een rapport (Endometrial Cancer 2013 Report) van het World Cancer Research Fund (WCRF) dat ook die dag werd gepubliceerd. Metroredacteur Marieke van der Voort heeft gesproken met Germund Daal, communicatiemanager van de stichting. Deze noemt het onderzoek in het artikel “mogelijk baanbrekend”. In het rapport van het WCRF lezen we dat ‘overtuigend’ bewijs is gevonden dat overgewicht de kans op baarmoederkanker vergroot. Van het beschermende effect van koffiedrinken is slechts een ‘waarschijnlijk’ bewijs gevonden. Toch is de uitkomst sterk genoeg om uitspraken te kunnen doen, aldus Daal: “We gebruiken deze aanduidingen beide om aan te geven dat er sprake is van een sterk verband. We kunnen nog geen aanbevelingen doen over hoeveelheden en er moet nog onderzoek gedaan worden naar biologische mechanismen bij dit verband.”
Nieuwscheckers sprak dr. Martijn Katan, emeritus hoogleraar voedingsleer aan de VU. Volgens hem is het effect van koffie niet groot en staat er zelfs niet vast dat er een effect is. “Dergelijke zwakke effecten in epidemiologisch onderzoek blijken achteraf vaak niet causaal te zijn. Ik vind het dus te optimistisch om te concluderen dat koffie ‘waarschijnlijk’ het risico op baarmoederkanker verlaagt”, stelt Katan. Anderzijds geeft hij aan dat het effect in allerlei landen en bevolkingen wordt gevonden en dat er geen andere, voor de hand liggende verklaring is waarom koffiedrinksters minder snel baarmoederkanker krijgen. Toch vindt hij het te vroeg voor adviezen aan de bevolking. Ook dr. Janneke Hogervorst, post-doctoraal onderzoeker aan de medische faculteit van de Universiteit Maastricht, vindt de Metro-kop te stellig. “Ik vind het jammer dat krantenredacteurs niet om kunnen gaan met de woorden ‘waarschijnlijk’ en ‘mogelijk’.”
Gezondheidseffecten van koffie
Het risicoverlagende effect van koffie op baarmoederkanker is dus nog niet onomstotelijk bewezen, maar we stellen ons even voor dat dit wel zo is en dat onderzoekers vrouwen aanbevelen om koffie te drinken om hun kans op baarmoederkanker te verkleinen. Welke andere effecten zou dit dan op hun gezondheid hebben?
Onderzoekers komen steeds meer terug van de bewering dat koffie ongezond is, aldus Hogervorst. Er blijkt geen duidelijke relatie te zijn met hart- en vaatziekten en een gematigde koffie-inname wordt zelfs in verband gebracht met enkele gezondheidsvoordelen, zoals een lagere kans op diabetes, Parkinson en Alzheimer. Wel moeten mensen met een hoge bloeddruk, kinderen, ouderen en zwangere vrouwen oppassen met het drinken van koffie met cafeïne.
Katan voegt hieraan toe dat koffie kan zorgen voor slapeloosheid en gejaagdheid. Volgens hem kan koffie de bloeddruk iets verhogen, maar loopt dit in de praktijk wel los. Wel verhoogt ongefilterde koffie het cholesterol en de kans op een hartinfarct. Filterkoffie doet dat niet en het effect van espresso zit er tussenin. Koffie kan verder suiker en verzadigde vetten in de vorm van koffiemelk bevatten. Alles bij elkaar is echter in Nederland koffie volgens Katan geen groot issue voor de gezondheid.
Koffie veroorzaker van kanker?
Koffie is niet alleen gezond. Koffie bevat ook acrylamide, een stof die door onderzoekers in verband wordt gebracht met het veroorzaken van baarmoeder- en eierstokkanker. Volgens KWF Kankerbestrijding verhoogt acrylamide in bijvoorbeeld chips, patat en koekjes mogelijk de kans op baarmoederkanker, eierstokkanker en nierkanker.
Hogervorst deed hier onderzoek naar en concludeerde dat de kans op baarmoederkanker en eierstokkanker mogelijk toeneemt naarmate vrouwen meer acrylamide binnenkrijgen. “Het acrylamidegehalte in gezette koffie is niet zo hoog in vergelijking met het gehalte in andere voedingsmiddelen, maar we drinken gemiddeld behoorlijk wat koffie en daardoor kan het toch een belangrijke bron van acrylamide-inname zijn.” De gevolgen zijn echter nog niet duidelijk. Feit is wel dat de stof in grote hoeveelheden in ons voedsel aanwezig is, dat het kanker veroorzaakt bij proefdieren en dat het in sommige studies ook bij mensen een verband laat zien met kanker. De bewijskracht voor een oorzakelijk verband tussen acrylamideblootstelling via voeding en een verhoogd risico op kanker is echter niet zo sterk als dat voor een oorzakelijk verband tussen koffiedrinken en een verlaagde kans op baarmoederkanker.
Voedingsinstanties bevelen aan dat we moeten proberen om onze inname van acrylamide te beperken door gezond en gevarieerd te eten. Zij moedigen de voedingsindustrie aan om het acrylamidegehalte in voeding te verlagen. Ook het KWF sluit zich hierbij aan.
Conclusies
Metroredacteur Marieke van der Voort vertelde Nieuwscheckers dat ze haar artikel in nauwe samenspraak heeft geschreven met voorlichter Germund Daal van het kankeronderzoekfonds. Daal bevestigde dit. Hij vertelde Nieuwscheckers bovendien dat het gevonden effect sterk genoeg is om koffie een positieve werking toe te schrijven, maar dat meer onderzoek nodig is. Hij vindt de kop erg sterk. “Maar ik begrijp dat een journalist lezers moet trekken. Zo’n kop trekt nu eenmaal meer aandacht. Omdat dit verderop in het artikel meer genuanceerd wordt, ben ik er toch mee akkoord gegaan”. Katan noemt deze reactie zwak omdat Daal zelf heeft meegeholpen om het artikel op die manier in de publiciteit te brengen.
Het risicoverlagende effect van koffie op baarmoederkanker moet dus verder worden onderzocht voordat er definitieve uitspraken over gedaan kunnen worden. De kop in Metro is erg stellig, maar de journaliste wist zich gesteund door de voorlichter. Feit blijft dat andere media een minder stellige kop hebben gekozen. Koffie kan negatieve effecten hebben voor de gezondheid, maar kan ook in verband gebracht worden met het voorkómen van bepaalde ziektes. Over het algemeen zijn onderzoekers het eens dat de gezondheidseffecten niet negatief zijn en dat één kop koffie per dag geen kwaad kan. De bewijskracht voor een causaal verband tussen acrylamide-inname via voeding en een verhoogd risico op baarmoederkanker is niet zo sterk als het verband tussen koffiedrinken en een verlaagde kans op baarmoederkanker.