Maarten Schenk, van origine computerlinguïst, reist in zijn boek de wereld rond, van het Facebookhoofdkwartier in Menlo Park, Californië, naar een factcheckersconferentie in Kaapstad, naar een congres over desinformatie in Jordanië. Onderweg sluit hij zakendeals en ontmaskert hij oplichters. Als dit een factcheck was, zou het label luiden: MISLEIDEND. Want zo spannend is het leven van de meeste factcheckers niet, en zelfs Maarten Schenk vangt vooral boeven vanachter zijn batterij van computerschermen thuis in Houthalen.
Zelf ontmoette ik Schenk voor het eerst een jaar of vijf geleden op een avond over nepnieuws in Amsterdam. Hij wilde me een stukske software demonstreren, klapte als een handelsreiziger zijn laptop open en liet een scherm zien vol bewegende kolommekes, een soort fruitmachine, waarmee hij berichten kon betrappen op het moment dat ze viraal gingen. Trendolizer was handig voor nieuwsmedia die als eersten dat superschattige poezenfilmpje van het web willen plukken en exploiteren, maar ook handig om valse berichten te traceren die een groot publiek bereiken.
Minstens even indrukwekkend was Maartens demonstratie van robotjournalistiek: omdat veel van de informatie in zijn artikelen voor het Amerikaanse factcheckbedrijf Lead Stories van terugkerende aard was (zoals de achtergrond van de draaideurcriminelen die hij keer op keer tegen het lijf liep) had hij het schrijven van de factchecks voor een groot deel geautomatiseerd. Zijn software zette de stukken zelfs automatisch om naar YouTube-video’s waarop een robotstem de tekst voorlas.
Wapenwedloop
De Fake News Files gaat voor een belangrijk deel over de wapenwedloop tussen de nepnieuwsmakers en hun bestrijders – de socialemediaplatforms en de factcheckers. Het boek staat vol voorbeelden van kat-en-muisspelletjes tussen Facebook en exploitanten van fake news. Zoals de Filipino’s die geld verdienden met een vals overlijdensbericht van Mr. Bean, door dat via tweehonderd verschillende links de wereld in te sturen: als Facebook er één afkapte, bleven er nog 199 over. Meer zelfs, want de oplichters veranderden ook nog om de paar uur de domeinnaam.
Dit vernuftige kunstje was volgens Schenk goed voor duizenden of zelfs tienduizenden dollars aan reclame-inkomsten. Schenk lijkt zich vooral graag te meten met dit soort slimme tegenstanders, wat aan zijn verhalen over een smerige wereld van valse beschuldigingen van pedofilie, schadelijke onzin over corona en cynische hoaxes over sterfgevallen een onverwacht scheutje ridderlijkheid toevoegt.
Linkse trollen
Een van Schenks favoriete tegenstanders is Christopher Blair, een linkse Amerikaan die tijdens de verkiezingen van 2016 geld verdiende door oudere conservatieven via Facebook uitzinnige boosmakertjes voor te schotelen over de verderfelijke daden van Hillary Clinton, die hij een keer per week liet doodgaan. Blairs nepberichten waren zo goed dat ze ook door andere nepnieuwsproducenten werden uitgebaat – waarop Blair erin slaagde om 22 van zijn concurrenten via klachten bij providers en Facebook van hun sites en pagina’s te ontdoen. Hij beschikte ook over een heus trollenleger, de Paid Liberal Trolls of America, die de conservatieven die met racistische taal en dreiging met geweld reageerden op Blairs boosmakertjes rapporteerden aan Facebook, in de hoop hun accounts een permanente ban te bezorgen.
De Fake News Files is een ademloze achtbaantocht door de wereld van bullshit artists, coronasceptici, QAnon-aanhangers en bijklussende Macedonische militairen, van binnenuit beschreven door een immer goedgeluimde factchecker uit Houthalen-Helchteren.
Maarten Schenk: De Fake News Files. Onthullingen van een bullshitdetective. Uitgever: Lannoo. € 22,99.
