Legale vapes bevatten vaak minder nicotine dan een pakje sigaretten

Eén vape bevat vaak meer nicotine dan een heel pakje sigaretten.

Onnauwkeurig

Tijdens het vragenuur van de Tweede Kamer op 17 oktober had Anne Kuik (CDA) een vraag: waarom komen er geen nationale accijnzen op vapen? De dag daarvoor was er berichtgeving over de schadelijkheid en het verslavingsgehalte van vapen. Gebaseerd op deze berichtgeving worden vapes of e-sigaretten volgens Kuik veel gebruikt door jongeren en zijn ze goedkoper dan een gewone sigaret. Om te illustreren hoe verslavend vapes zijn, doet ze deze uitspraak:

Volgens Kuik en de betreffende berichtgeving zijn vapes die twee keer zoveel nicotine bevatten als een pakje sigaretten, al voor zes euro te koop. In de artikelen worden geen bronnen gegeven voor deze uitspraken, maar De Telegraaf schrijft wel dat artsen alarm slaan over vapes. Wellicht gaat dit over Artsen Slaan Alarm, een club van artsen die zich inzetten voor een rookvrije samenleving. Op de website van het samenwerkingsverband wordt dezelfde bewering gedaan onder de kop “Artsen slaan alarm over extreem verslavende vape” en is het het eerste punt onder de kop “Informatie over vapen”. Ook is er een korte YouTube-video waarin dit punt gemaakt wordt.

Verder bieden longarts Frank Borm en longpatholoog Danielle Cohen op scholen een lespakket aan over vapen. In het kader van dit lespakket wordt een vergelijkbare bewering gedaan: “Wat ze vaak niet weten, is dat er in één vape net zoveel nicotine zit als een tot twee pakjes sigaretten, dat jongeren dus héél snel verslaafd raken.” In een bijbehorend filmpje, wordt er in meer detail gesproken over wat precies bedoeld wordt: “In één vape zit meestal meer dan een pakje sigaretten aan nicotine. Dus als je een vape oprookt, heb je in een keer een heel pakje sigaretten opgerookt.”

Uit de laatste quote wordt duidelijk dat de bewering gaat over hoeveel nicotine een roker binnenkrijgt. Dit is van belang omdat er een verschil zit tussen de totale hoeveelheid nicotine die in een pakje sigaretten of vape zit en hoeveel nicotine de roker daadwerkelijk binnenkrijgt. Vaak gaat het bij sigaretten om een fractie van de totale nicotine die er daadwerkelijk in zit. Hoe zit dat met vapen?

Vapen wordt gedaan door middel van dampen, die ontstaan door het elektrisch opwarmen van een e-liquid of e-vloeistof. Volgens een factsheet van het RIVM [pdf] (p. 5) bestaat een e-vloeistof uit een aantal verschillende bestanddelen: water, nicotine en smaakstoffen in propyleenglycol of glycerine. Op pagina 4 van de factsheet staat dat het nicotinegehalte per merk e-vloeistof varieert, en dat sommige vloeistoffen geen nicotine bevatten. Verder bevatten sommige vapes ‘freebase nicotine’, een pure vorm van nicotine die vergelijkbaar is met wat er in sigaretten te vinden is, en andere vapes nicotinezouten of ‘nic salts’, die makkelijker worden ingeademd omdat de smaak minder bitter is.

Hoeveel nicotine een vapegebruiker binnen krijgt, hangt dus af van de precieze vape. Er zijn daar drie verschillende factoren van belang, waarbinnen veel variatie bestaat:

• Volume e-vloeistof dat in een vape past
• Concentratie nicotine in de e-vloeistof
• Percentage nicotine dat de roker binnenkrijgt

Volgens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) mag een vape maximaal een volume hebben van 2 milliliter. Veel wegwerpvapes hebben ook daadwerkelijk deze inhoud: zie bijvoorbeeld de vapes hier en hier. In de praktijk zullen er vapes zijn die onder dit maximum volume liggen, maar er zijn ook (verboden) vapes met meer dan 2 milliliter. Op de Inspire Vapestore zijn vapes te vinden met inhouden tussen de 1,5 en 4,5 milliliter. Dat laatste is meer dan twee keer zo hoog als het wettelijke maximum.

Het wettelijk maximum voor de nicotine-concentratie is 20 mg nicotine per ml e-vloeifstof, aldus de NVWA. In werkelijkheid varieert de nicotine-concentratie van vapes: volgens onderzoek dat het RIVM in 2021 heeft uitgevoerd, bevatten vapes die in Nederland verkocht worden tussen de 0 en de 25 mg/ml nicotine. Verder nam het boek Public Health Consequences of E-Cigarettes meerdere onderzoeken over het nicotinegehalte van vapes onder de loep. In verschillende onderzoeken die keken naar de Verenigde Staten, Polen, Frankrijk en Zuid-Korea werden vapes gevonden waar op het meest soms zelfs 52 mg nicotine per ml e-vloeistof in zat.

Hoe zit het ten slotte met de opname van nicotine onder vapegebruikers? Volgens een onderzoek uit 2013 krijgt een roker gemiddeld 50 tot 60% van de nicotine uit de e-vloeistof binnen. Iemand die een vape rookt met het wettelijk maximum aan nicotine (40 mg), zou dus maximaal 24 milligram nicotine binnenkrijgen. Dit onderzoek is al vrij oud, maar er is in het algemeen weinig bekend over hoeveel van de nicotine in een vape rokers binnenkrijgen. Er is meer onderzoek naar gedaan, zoals aangegeven wordt in Public Health Consequences of E-Cigarettes, maar deze geven geen concrete percentages.

En hoeveel nicotine krijgen sigarettenrokers precies binnen? In 2018 bleek volgens RIVM-onderzoek met de WHO Intense-meetmethode dat rokers van 100 sigarettenmerken veel meer schadelijke stoffen binnen krijgen dan bleek uit de oude ISO-meetmethode: de zogenoemde sjoemelsigaretten.

Het verschil in de meetmethodes zit in het rekening houden met ventilatiegaatjes in sigaretfilters, die rokers normaal dichthouden bij het vasthouden van een sigaret. Bij de WHO Intense-methode worden de gaatjes dichtgehouden en bij de ISO-methode niet, waardoor bij de WHO Intense-methode hogere waarden gemeten worden. De WHO-Intense methode bootst het gedrag van rokers dus beter na en geeft realistischere waarden. Hierom staat de ISO-methode in de zaak van de sjoemelsigaretten ter discussie

In 2023 zijn 74 merken (sommige opnieuw) getest [pdf]. Het bleek dat de hoeveelheden schadelijke stoffen (inclusief nicotine) die rokers binnen krijgen nog steeds hoger liggen dan doorgaans wordt aangegeven op basis van de ISO-methode. Gemiddeld gaat het over 1,7 mg nicotine per sigaret oftewel 35 mg per pakje (20 sigaretten) volgens de WHO Intense-methode ten opzichte van een gemiddelde van 13,86 mg nicotine per pakje volgens de ISO-methode.

Om een goede vergelijking te maken, moet met veel verschillende factoren rekening gehouden worden. In onderstaande tabel heeft Nieuwscheckers verschillende soorten vapes naast elkaar gezet.

Voor de vergelijking wordt gekeken naar vier volumes varierend van 1,5 tot 4,5 milliliter. Voor de nicotine-concentratie in vapes is gekeken naar concentraties die volgens het RIVM in Nederland voorkomen (2, 6, 14, 20 en 25 mg/ml) en de extreme concentratie van 52 mg/ml die genoemd wordt in Public Health Consequences of E-Cigarettes. Om te berekenen welk deel van de nicotine in de vapes rokers binnen krijgen, is de nicotine-concentratie vermenigvuldigd met een factor van 0,6, het worst-case scenario volgens het onderzoek uit 2013.

Deze vapes zijn vervolgens vergeleken met de gemiddelde nicotinewaarde van sigaretten gemeten met de WHO Intense-meetmethode: 35 milligram.

Uit de tabel blijkt dat rokers van vapes met legale doseringen minder nicotine binnenkrijgen dan rokers van een gemiddeld pakje sigaretten. Om boven het gemiddelde uit te komen zijn vapes nodig die de wettelijke maxima voor volume (2 ml) en nicotine-concentratie (20 mg/ml) overschrijden. Volgens een rondgang onder e-sigaretgebruikers van Trimbos, het CBS en het RIVM (p. 4 rechtsonder) komen vapes die onder die maxima zitten het vaakst voor.

De analyse is naar Anne Kuik gestuurd, maar ze stuurde geen inhoudelijke reactie terug.

De bewering scheert dus te veel over één kam: omdat er veel verschillende soorten sigaretten en vapes zijn, is het lastig om een vergelijking te maken. Maar wie legale vapes rookt in Nederland, krijgt in het algemeen minder nicotine binnen dan bij het roken van een pakje sigaretten. Toch blijft vapen schadelijk en verslavend, onder andere omdat er vaak meer nicotine in vapes zit dan individuele sigaretten en die nicotine makkerlijker opgenomen wordt in het geval van nic salts.