De wereld telt tegenwoordig meer dikke mensen dan hongerige. Geen wonder dat er gezocht wordt naar nieuwe wapens in de strijd tegen overgewicht. Eind 2011 berichtte onder andere de Telegraaf over een ‘revolutionair’ hulpmiddel: de maagpacemaker. Het apparaatje, ter grootte van een bankpas, zou het perfecte alternatief zijn voor drastische ingrepen als een maagverkleining. Is de maagpacemaker, met een prijs van 10.000 euro, werkelijk de oplossing tegen obesitas? Een maagchirurg: “De maagpacemaker is vooral dure afzetterij.”
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Wetenschappers noemen het dé pandemie van de 21e eeuw: obesitas. Het World Disaster Report van het Rode Kruis laat zien dat ruim anderhalf miljard mensen zuchten onder overgewicht, terwijl 925 miljoen mensen te weinig te eten hebben. Het aantal obesitaspatiënten sinds 1980 is verdubbeld. Maar er is een oplossing, beloven nieuwskoppen: ‘Afvallen met maagpacemaker’, ‘Spectaculair vermageren met revolutionaire maagpacemaker’ en ‘Maagpacemaker nieuw wapen tegen overgewicht’. Te mooi om waar te zijn? Nieuwscheckers wierp een kritische blik op deze ogenschijnlijk revolutionaire uitvinding.
Hersenen gefopt
De maagpacemaker is afkomstig van het Californische bedrijf IntraPace en draagt de naam Abiliti. Zodra het apparaatje voedsel detecteert dat in de maag terecht komt, stimuleert het zenuwen in de maagwand, waardoor de eter zich vervroegd vol voelt. Zo fopt het als het ware de hersenen. De drager van het apparaatje zal hierdoor minder gaat eten en gewicht verliezen. Heftige operaties zijn niet meer nodig (een kijkoperatie volstaat) en wát je eet of drinkt maakt niet uit. Het systeem legt bovendien vast wanneer je eet en beweegt. Zo kun je samen met een arts schadelijke trends spotten en deze veranderen – aldus de informatie op de website.
Alleen in Europa goedgekeurd
In een persbericht van IntraPace is te lezen hoe de Abiliti in 2011 een CE-markering ontving en dus commercieel op de Europese markt gebracht mag worden. In de VS is de pacemaker nog niet te koop, omdat hij nog niet is goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA). Het bedrijf rekent hier na aanvullend onderzoek uiteindelijk wel op, aldus woordvoerder Mike Sinclair. In het meest optimistische geval zal dit echter niet voor 2014 zijn.
Klinische studies
Dit doet natuurlijk de vraag rijzen wat voor onderzoek er dan al gedaan is naar de maagpacemaker. Een kleine check leert ons dat ‘gastric electrical stimulation’ (GES) of ‘gastric pacing’ een idee is dat al veel langer bestaat en door veel Amerikaanse verzekeraars niet wordt gedekt als middel tegen obesitas. De reden: de verzekeraars achten het experimental, investigational en unproven. Nu kan hier tegenin worden gebracht dat verzekeringsbedrijven zoveel mogelijk de dans proberen te ontspringen als het om vergoeden en uitkeren gaat. Vandaar ook misschien dat de claims onderbouwd zijn door een compleet overzicht van klinische studies.
En wat blijkt: onderzoeken met honderden deelnemers laten geen duidelijk voordeel van de maagpacemaker zien. We geven één treffend voorbeeld. Arts Scott Alan Shikora vergeleek in 2009 gastric pacing met een standaard dieet en gedragstherapie door het verschil in het verlies van overgewicht te evalueren. Bij alle 190 participanten werd een maagpacemaker geïmplanteerd. De personen werden vervolgens willekeurig ingedeeld in twee groepen. In slechts één groep werd de maagpacemaker ook daadwerkelijk aangezet. Wel deden beide groepen mee aan een dieet en maandelijkse bijeenkomsten in een supportgroep. Na twaalf maanden bleek er tussen de groepen geen significant verschil in gewichtsverlies te zijn. Niet zo gek dus dat de U.S. Food and Drug Administration nog geen goedkeuring heeft verleend.
Onderzoek IntraPace
Volgens De Telegraaf zorgt het apparaatje ervoor dat de drager gemiddeld 45 procent minder gaat eten. Wat wij uiteraard willen weten: uit welk onderzoek blijkt dit? Weer wenden we ons tot de behulpzame Mike Sinclair, die ons vertelt dat IntraPace zelf opdracht heeft gegeven tot twee onderzoeken. De eerste is verricht in 2009. Het was een voorstudie om te beoordelen of het apparaat inderdaad voedselinname detecteerde en in staat was om hierop te reageren met stimulatie van de maagwand. Ook werd gekeken of die stimulatie verminderde voedselinname tot gevolg had. Uit de data bleek dat 28 van de 31 deelnemers significant minder gingen eten met, jawel, gemiddeld 45%. Jammer dat we alleen een beknopte samenvatting mochten inzien. Door naar het tweede onderzoek: dit focust op resultaten rondom gewichtsverlies en is nog steeds bezig. Sinclair licht ons in over de resultaten die na twaalf maanden zijn behaald: 25 van de 34 participanten hebben dertig procent van hun overgewicht verloren. Een derde studie, waarbij de Abiliti wordt vergeleken met het maagbandje, is geïnitieerd.
Een klein rekenvoorbeeld: een obese patiënt van 1.70m (de meeste proefpersonen waren vrouwen) met een Body Mass Index (BMI) van 35 (het gemiddelde BMI van de participanten) weegt volgens het BMI-rekensommetje ongeveer 101 kilo. Het maximale gewicht dat nog steeds gezond is (BMI=25), zou 72 kg zijn. Dat betekent dat de patiënt 29 kg overgewicht heeft. In het meest gunstige geval zou deze, met het dragen van de maagpacemaker, dertig procent van dit overgewicht kwijtraken. Dat is nog geen negen kg gewichtsverlies. Na een jaar zou de patiënt dus 92 kg wegen, dat betekent dat ze een BMI van ongeveer 32 heeft. Obesitas wordt gedefinieerd met een BMI van boven de dertig. Een jaar na de implantatie van de maagpacemaker heeft de patiënt dus nog steeds obesitas. Het tweede jaar zal hier dan nog een kilootje of zes afgaan, maar zelfs met een gewicht van dan 86 kg zal de patiënt nog heel dicht tegen de obesitasgrens aan zitten. Ter vergelijking: met een maagbandoperatie zal de patiënt een halve tot één kilo per week afvallen. Toegegeven: een dergelijke operatie is wel een stuk invasiever dan de plaatsing van een maagpacemaker, maar het effect mag er zijn.
Effecten
De maagpacemaker heeft dus niet bepaald een verbluffend effect. En de tweede clinical trial in opdracht van IntraPace bevat nog iets dat tot nadenken stemt. De onderzoekers hebben namelijk veranderingen bijgehouden in eetgedrag en de hoeveelheid beweging van de participanten. Hiervoor werd het trackingsysteem van de Abiliti gebruikt. De informatie hieruit kan draadloos naar een computer worden gestuurd; de bedoeling is dat een specialist hier vervolgens feedback op geeft. Het gedrag werd aan het begin in kaart gebracht en vervolgens opnieuw bekeken na drie, zes en twaalf maanden. Wat blijkt: de participanten zijn gezonder gaan eten en meer bewegen. Grote kans dat dit te wijten is aan het observator-effect.
De onderzoekers geven dit zelf ook aan: “If the patients know they are being watched, they are more likely to make positive changes in their behavior.” De hamvraag is hier: is het gewichtsverlies dan wel te wijten aan de stimulatie van de maagwand? Of gewoon puur aan een gezonder dieet en meer bewegen? Zoals we al hebben kunnen lezen zou dokter Shikora kiezen voor het tweede. De uitkomst dat de participanten meer afvielen naarmate hun mate van bewegen een stijgende lijn liet zien, bevestigt deze gedachte nog meer. Uiteraard is in de resultaten ook opgenomen dat de participanten aangeven een meer verzadigd gevoel te hebben. Maar ook hier is het de vraag of dit inderdaad bewerkstelligd wordt door stimulatie van de maagwand en niet door regelmatiger en gezonder eten.
Oordeel expert
Dit zijn natuurlijk onze eigen bevindingen. We zijn benieuwd wat een expert over de maagpacemaker te zeggen heeft. Dit blijkt lastiger dan gedacht. De artsen die we benaderen, verklaren er te weinig over te weten of hebben er zelfs nog nooit van gehoord. We wijken uit naar België, waar dr. Alex Heylen – een gerenommeerd expert met ruime ervaring in maagchirurgie en meer dan zevenduizend maagingrepen op zijn naam – wel al enige tijd de ontwikkelingen in de gaten houdt. Heylen wijst erop dat de maagpacemaker al meer dan tien jaar geleden werd gelanceerd. Het is dus niet nu ineens een revolutionair middel. Ook kaart hij het geringe gewichtsverlies na een jaar aan – gemiddeld 4 à 5 kg volgens de arts – én legt hij uit hoe hetzelfde wordt bereikt met een placebo. Heylen besluit zijn verhaal door te verklaren: “De maagpacemaker is vooral dure afzetterij.”
Conclusie
De maagpacemaker een nieuw wapen tegen overgewicht? Uit verschillende onderzoeken blijkt iets anders. Niet alleen is het effect matig, ook lijkt het sterk samen te hangen met eetgedrag en de mate van bewegen. Dat laatste is natuurlijk niet slecht, maar een revolutionair middel tegen obesitas is de maagpacemaker hiermee niet. En tienduizend euro voor een stok achter de deur is wel wat veel geld. Of afzetterij, zoals Heylen het noemt.
Het artikel in De Telegraaf bleek via HLN.be afkomstig uit de Engelse Daily Mail. De journaliste die dit bericht schreef, reageerde niet op ons verzoek om commentaar.