Omdat Sint Nicolaas over alles praat behalve zijn spaarboekje, speculeren de media er gretig op los. Elk jaar zijn de economische redacties druk doende met het inventariseren en voorspellen van de uitgaven die worden gedaan uit naam van de goedheiligman. Dit jaar echter zorgde het Spaanse beroepsgeheim voor extra trammelant: koopt de Sint nu meer of minder? En zijn de cadeaus nu duurder of goedkoper? Drie verschillende nieuwsmedia kwamen tot drie zeer uiteenlopende conclusies.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Op 30 november, een kleine week voordat de Sint-hysterie losbarst, zien verschillende voorspellingen het licht. Zo vertelt de NOS dat het volume gelijkt blijft, maar goedkopere cadeaus de voorkeur hebben. Parool, Telegraaf en Haarlems Dagblad daarentegen koppen dat het aantal presentjes minder wordt, maar juist iets duurder. BN de Stem doet er nog een schepje bovenop door te stellen dat de Sint sowieso meer uitgeeft –ondanks de crisis.
In het artikel Winkeliers bang voor ‘crisis-Sinterklaas’ schrijft NOS-verslaggever Jeroen Schutijser dat de omzet ten opzichte van vorig jaar zo’n zeven à acht procent zal dalen. Dat komt doordat door ‘de economische malaise de Nederlanders misschien even veel cadeaus kopen, maar er minder geld aan uitgeven.’ Schutijser baseert zich op verwachtingen van Detailhandel Nederland die op zijn beurt een prognose maakt aan de hand van MKB- en GWB-omzetverwachtingen. Yvonne Fernhout, persvoorlichtster van Detailhandel Nederland: ‘Aanvankelijk verwachtten we een toename van 450 miljoen euro op de wekelijkse omzet, maar dat hebben we bijgesteld naar 490, ongeveer het niveau van vorig jaar.’
Geen opwindautootjes, maar een op afstand bestuurbare
Prima, denk je dan, de immer gulle Sinterklaas doet het een jaartje rustig aan; een noodgedwongen gevolg van de niemand ontziende crisis. Maar wanneer je vervolgens een willekeurige krantensite bezoekt – variërend van Parool, Telegraaf, Volkskrant, Elsevier, RTL Nieuws, en de rest van de overvolle krantenbak van 30 november – word je bekogeld met het onverenigbare: hulpsinterklazen kopen namelijk niet evenveel en goedkoper, maar juist minder en duurder. In plaats van twee opwindautootjes één op afstand bestuurbare dus.
Dit contrasterende geluid komt uit de rekenkamers van ING, die onder ongeveer 64.000 klanten een nogal rammelend onderzoek verrichtte naar het verwachte uitgavenpatroon van Sinterklaasvierders. Onderzoek, zo stelt half berichtgevend Nederland, maar na wat simpel speurwerk blijkt dat het gaat om een internetpoll, die voor het gemak is opgedeeld in diverse delen en is uitgevoerd op verschillende dagen.
De vraag van vrijdag luidde: ‘Hoeveel sinterklaascadeaus koopt u dit jaar?’, waarop een derde van de ondervraagden aangaf minder breed uit te pakken dan vorig jaar. De vraag van zondag ging in op ‘de portemonnee van Sinterklaas’, namelijk: ‘Hoeveel geeft u dit jaar in totaal uit aan cadeaus voor Sinterklaas?’, en leidde tot de conclusie dat er evenveel zou worden uitgegeven als in 2008. Doe die twee antwoorden in de mixer en je krijgt er een hapklaar antwoord uit: ‘de consument koopt minder, maar duurdere cadeaus’.
Het ANP stuurde het ING-onderzoek door naar de kranten, die op hun beurt het artikel zonder al te veel poespas overnamen. In elk stuk komt het ING-peilinkje pertinent naar voren, maar niemand die de moeite nam het uit te zoeken. Een onderzoek dat bestaat uit deelvragen die op verschillende dagen als poll gepresenteerd worden, en daardoor uit verschillende respondentengroepen bestond? De ANP-schrijfster van het bewuste stukje vertelt desgevraagd dat ze wel degelijk heeft gebeld met de verantwoordelijke ING-econoom: ‘Hij heeft elke bewering toegelicht. Het lijkt mij stug dat dat dus gebaseerd is geweest op twee vragen, dan kom je niet aan zoveel antwoorden. Maar ik heb dat niet expliciet gevraagd.’ Wel draagt ze ter verdediging van het ANP aan dat er, naast het ING-bericht, zowel cijfers van de detailhandel als gegevens van pintransacties naar buiten zijn gebracht.
Een beetje van dit vermenigvuldigd met een beetje van dat
In vergelijking met de tamelijk sombere berichtgeving van de hierboven genoemde bladen, is BN/De Stem in een onvervalste jubelstemming: Sint blijkt in crisistijd extra gul kopt het dagblad, eveneens op 30 november. Verwachtingsvolle kindjes hebben niks te klagen: volgens het artikel laten hun hulpsinterklazende ouders de betaalkaarten dit jaar lustig wapperen. Het bedrijf Equense, dat pin- en creditcardbetalingen registreert, verwacht hogere girale betalingen dan in het vorige crisisjaar ‘door de extra koopdag’ die mensen dit jaar tot hun beschikking hebben – de goedheiligman verjaart immers op zaterdag in plaats van op vrijdag. Dit alles ondanks een lager gemiddeld gepind bedrag per transactie.
Bij navraag blijkt dat het bericht afkomstig is van Gert van Harskamp bij de Geassocieerde Pers Diensten. Op zijn beurt verwijst hij inderdaad naar Equense als bron voor zijn optimistische boodschap. We besluiten zelf eens contact op te nemen met de financiële transactiemoloch (97% marktaandeel in Nederland) en worden na vijf doorverwijzingen te woord gestaan door voorlichter Marcel Woutersen. Woutersen weet ons te vertellen dat ze weliswaar het aantal transacties bijhouden maar niet het gemiddeld gepinde bedrag. Daarvoor moeten we bij Currence zijn, merkeigenaar van o.a. PIN en iDeal. Drie keer doorverbinden en een terugbelnotitie later krijgen we te horen dat Currence helemaal geen cijfers verstrekt aan wie dan ook – behálve aan Equense. Gemiddelde PIN-bedragen hebben ze wel op de website staan, maar alleen per maand en tot oktober.
Volslagen in de war bellen we terug naar Van Harskamp, die de zaak alsnog uit de doeken doet: inderdaad, hij heeft de cijfers van Equense genomen, die vermenigvuldigd met de meest recente cijfers die Currence op de website heeft staan en zo een hard cijfer bij elkaar gegoocheld. Zelf geeft hij toe dat dat uiteindelijke cijfer een ‘benadering’ is, gebaseerd op een ’trend’, aangezien meer recente cijfers niet beschikbaar waren. Weliswaar is de trend dat oktober- en decemberuitgaven over de afgelopen jaren hetzelfde patroon vertonen, maar toch: het gemiddelde pinbedrag over de laatste twee weken voor Sinterklaas vervangen door dat over de gehele maand oktober is niet de meest betrouwbare manier om aan Sintcijfers te komen. De vraag is wat de uiteindelijke resultaten nog waard zijn na het nemen van zoveel vrijheid in de berekening.
Drie verschillende berekeningen, drie compleet verschillende voorspellingen. Waar de een kiest voor de verwachte omzet van de detailhandel, gaat de ander aan de wandel met vluchtige cijfers van de koperskant, om het nog maar niet te hebben over de toename van het totaal gepinde transactiebedrag. Welk medium het overigens bij het goede eind had, zullen we voorlopig nog niet weten. Yvonne Fernhout van Detailhandel Nederland: ‘De precieze berekeningen laten nog even op zich wachten, die zijn pas over twee maanden binnen.’