Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Bewering
Door het oplopende medicijnentekort hebben patiënten vaker last van bijwerkingen.
Oordeel
Niet te checken
Bron van de bewering
Halverwege september bracht het AD het nieuws dat het oplopende medicijnentekort meer bijwerkingen veroorzaakt onder patiënten. Tekort aan medicijnen dwingt huisartsen en apothekers naar alternatieve medicijnen te zoeken, waar patiënten niet aan gewend zijn, en die leiden tot meer klachten.
Andere media schonken eerder aandacht aan het geneesmiddelentekort. Eind augustus kwam huisarts Bart Timmers aan het woord bij NOS en Nieuwsuur: “Het steeds verder oplopende medicijnentekort: deze huisarts trekt het niet meer”. Trouw schreef halverwege september zelfs twee keer over het geneesmiddelentekort: “Apothekers en artsen waarschuwen: het tekort aan medicijnen loopt alleen maar op” en “De schaduwkant van de lage prijs van medicijnen”. Ook daarin komt naar voren dat geneesmiddelentekorten leiden tot een hoger aantal bijwerkingen.
Waarom is dit niet te checken?
Het AD ontleent de cijfers aan de Patiëntenfederatie Nederland:
“Volgens de Patiëntenfederatie Nederland moet ongeveer een miljoen mensen geregeld van medicijn wisselen. Bijna 40 procent van deze groep wisselt drie keer per jaar of nog vaker, zonder dat er een medische oorzaak is. Vier op de tien heeft last van bijwerkingen door een nieuw middel.”
Hoewel Patiëntenfederatie Nederland bijhoudt welke bijwerkingen patiënten krijgen, kunnen daaruit geen vergaande conclusies worden getrokken, laat de organisatie via de mail weten. “Een directe relatie is niet te leggen, en bovendien doen wij geen systematisch onderzoek in deze.”
Ook apothekersbelangenorganisatie KNMP kan de toename van bijwerkingen niet bevestigen. KNMP deed onderzoek naar de geneesmiddelentekorten tussen 2011-2017 en concludeert dat de tekorten inderdaad oplopen. “Maar in zijn algemeenheid is het lastig om aan te geven of de toename van het aantal tekorten leidt tot meer bijwerkingen”, zegt Jamila Bakkers, adviseur public affairs van KNMP. “Dit is per tekort verschillend. We beschikken niet over cijfers die een relatie aantonen tussen tekorten en bijwerkingen.”
Lareb, het Nederlandse meld- en kenniscentrum voor bijwerkingen van geneesmiddelen, signaleert in een rapport uit 2017 wel degelijk problemen na het overstappen op een ander merk geneesmiddel.
Lareb registreert meldingen na overstappen op een ander merk geneesmiddel met dezelfde werkzame stof. Tussen 2010 en 2016 kwamen hierover ruim 2500 meldingen binnen. Geneesmiddelen met meer dan 25 meldingen werden nader geanalyseerd, maar bij de meerderheid was geen duidelijk patroon te zien tussen wisseling en bijwerkingen. Bij acht analyses werd wél een patroon gezien. Opvallendst zijn ontregeling van schildklierwaarden bij wisseling van het hormoonmiddel levothyroxine, verminderde werking van middelen tegen epileptische aanvallen en verminderde werking van inhalatiemedicijnen bij astma.
“Wisselen van middelen gaan meestal zonder problemen, maar het kan in sommige situaties bij sommige patiënten andere bijwerkingen geven of bijvoorbeeld een verminderde effectiviteit,” zegt Lareb-directeur en epidemioloog Agnes Kant. “Ons onderzoek is niet getoetst met een placebo of anderszins vergelijkend onderzoek. Het is gebaseerd op analyse van patiënten en van zorgverleners.” Maar analyse van deze meldingen kan wel degelijk tot bevindingen leiden, zegt Kant.
Marcel Bouvy, apotheker bij het SIR Institute for Pharmacy Practice en Policy en hoogleraar Farmaceutische Patiëntenzorg aan de Universiteit Utrecht, denkt daar anders over. “Patiënten denken dat ze last hebben van bijwerkingen of dat een medicijn niet meer werkt, maar dat is nooit objectief aangetoond Wanneer je echt zekerheid wil, moet je een gerandomiseerd geblindeerd onderzoek uitvoeren waarbij je mensen een ander medicijn geeft zonder dat zij weten dat zij een ander medicijn krijgen. Eigenlijk is zo’n onderzoek onuitvoerbaar.”
Bouvy: “Geneesmiddelentekorten en wisselingen van medicijnen leiden tot veel onrust bij patiënten. Hoewel die alternatieve geneesmiddelen aan dezelfde kwaliteitseisen moeten voldoen, denkt niet iedere patiënt daar zo over. Mensen worden er onzeker van en denken dat ze geen goede medicijnen krijgen. Bovendien verliezen mensen steeds meer het vertrouwen in de zorg, ook in de gezondheidszorg in het algemeen. Mensen krijgen daardoor het gevoel dat ze van het kastje naar de muur worden gestuurd.”
Conclusie
Hoewel het AD aangeeft dat geneesmiddelentekorten tot meer bijwerkingen leiden, lijkt dit voor zover er gegevens beschikbaar zijn geen structureel probleem. Bovendien zijn deze data gebaseerd op meldingen van patiënten. Er is geen geblindeerd onderzoek beschikbaar naar effecten van medicijnwisseling. De bewering dat geneesmiddelentekorten meer bijwerkingen onder patiënten veroorzaken, beoordelen we daarom als niet te checken.
Update 11-10-2018 12:00 Om een vollediger beeld te geven van de kennis van bijwerkingen na wisseling is een alinea toegevoegd over registraties door Lareb. In de conclusie is de formulering ‘nooit wetenschappelijk vastgesteld’ vervangen door ‘lijkt dit voor zover er gegevens beschikbaar zijn geen structureel probleem’.
