‘Moeder op dieet veroorzaakt eetstoornis bij dochter,’ waarschuwt het AD op 29 oktober 2009. Bron: een Brits onderzoek. De werkelijkheid is anders: het gaat om een internetenquête namens het Britse tienermagazine Sugar. Nieuwscheckers probeerde het onderzoek te achterhalen en de cijfers na te rekenen. En ontdekte dat die nog schokkender waren dan het AD beweerde.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Het AD strooit in de eerste alinea met cijfers: ‘Een enquête onder 500 meisjes van 12 tot 18 jaar toonde aan dat 6 procent van hen een eetstoornis heeft. Dat stijgt naar 10 procent bij degenen van wie de moeder op dieet is. Bij 56 procent van de tienermeisjes is de moeder op dieet.’ Dat willen we narekenen. En we willen de vragen van de enquête zien. Maar helaas, Caroline Corcoran, redacteur van Sugar, vertelt dat het onmogelijk is het onderzoek in te zien. Ze wil alleen het originele persbericht geven. Herhaaldelijke pogingen om haar te overtuigen, krijgen geen reactie. Maar wellicht kunnen we met het persbericht de cijfers narekenen.
Onbetrouwbare cijfers
Uit het persbericht blijkt dat 512 meisjes de vragenlijst hebben ingevuld. Zes procent van hen heeft een eetstoornis. Dat zijn in totaal 30 meisjes. Van die 512 heeft 56 procent een moeder die op dieet is, dat betekent dat 287 meisjes een moeder hebben, die op dieet is. En 10 procent van 287 heeft een eetstoornis, dat zijn afgerond 29 meisjes. Het is dus nog sterker dan het AD schrijft: in dit onderzoek hadden op een na alle meisjes met een eetstoornis een moeder die aan de lijn deed! Een aantal beweringen van het artikel zijn bij deze meteen al ontkracht. Zo verdubbelen moeders niet alleen het risico dat hun dochter met een eetstoornis kampt. Ze zijn in bijna alle gevallen de oorzaak. Maar als moeders de oorzaak zijn, dan ligt de oplossing ook voor de hand: nooit meer diëten.
Zo simpel kan het dus zijn, Anita Jansen. Jansen, hoogleraar experimentele psychologie aan de Universiteit Maastricht, houdt zich bezig met onderzoek naar eetstoornissen en overgewicht en is het niet eens met de conclusies van het onderzoek: ‘Er kan nooit beweerd worden dat moeders op dieet eetstoornissen veroorzaken bij hun dochters. Dat is namelijk nooit goed onderzocht. Het is niet bekend wat nu precies eetstoornissen veroorzaakt.’ Ook de overige beweringen van het artikel lijken weinig betrouwbaar, en lastig te verklaren zonder het onderzoek zelf. Het artikel legt vooral een link tussen eetstoornissen en diëten. ‘Een dieet is geen eetstoornis’, aldus Jansen.
Omweg naar Nederlandse krant
Het oorspronkelijke bericht van het Algemeen Dagblad (AD) komt van Het Laatste Nieuws (HLN) uit België. HLN heeft bijna hetzelfde bericht op de site staan en heeft het bericht overgenomen van de Daily Mail. Wat gelijk al opvalt is dat het bericht hier veel langer is en daardoor ook een stuk genuanceerder overkomt. Bovendien is het duidelijk dat het om een internetenquête gaat, niet om een hoogwaardig onderzoek. Het bericht is vertaald en aangepast door Ellen Provoost, die vaker vaker medische berichten van de Daily Mail bewerkt voor HLN. De Nieuwscheckers kennen haar al van een artikel over een wonderpil tegen menstruatiepijn. Ellen Provoost was ook deze keer niet bereikbaar voor commentaar.
Erfelijk
Het echte verhaal achter de oorzaak van eetstoornissen is niet bekend. Wel is uit onderzoek gebleken dat er een samenhang is tussen moeders op dieet en dochters op dieet. ‘Als moeder op een dieet is, is de kans groter dat dochter ook op dieet is’, legt Jansen uit. ‘Maar dat wil niet zeggen dat het een het ander veroorzaakt.’ Ook andere factoren spelen een rol: ‘Een lage zelfwaardering lijkt een risicofactor, en een negatief lichaamsbeeld ook. Verder is er een duidelijk erfelijke component, in dat geval hoeft de moeder niet eens op dieet te zijn.’
Ellen Provoost en het AD hadden even kunnen bellen naar een expert op het gebied van eetstoornissen. Dan hadden ze de lezer van nuttige informatie over eetstoornissen kunnen voorzien. En wie weet had dat ook een mooi verhaal opgeleverd.