The circle of life… Kinderen krijgen het via De Leeuwenkoning al te horen: je lichaam vergaat en is voedsel voor de planten, dat weer voor dieren, enzovoort. Nieuwscheckers stond daarom perplex toen begin april in de media het bericht verscheen dat menselijke resten de natuur juist schaden.
Let op: Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier over onze werkwijze.
Dit zou blijken uit een onderzoeksrapport van Alterra naar de gevolgen van ‘natuurbegraven’: het uitstrooien van as of het begraven van stoffelijke overschotten in de vrije natuur en op speciale natuurbegraafplaatsen.
“Menselijke resten in de vorm van lijken of as belasten de natuur aanzienlijk”, begint het ANP-bericht (2 april 2009) over de kwestie. Moeten we na onze dood in de batterijverzamelbox of mogen we toch terug naar de natuur? Nieuwscheckers zocht het uit en stuitte op een verhaal over wetenschap, nieuws, nuances en wilde zwijnen.
Engelse toestanden
Nederland telt op dit moment twee natuurbegraafplaatsen, Westerwolde op de Veluwe en Bergerbos in Sint Odiliënberg (Limburg). De graven worden hier deel van de natuur. Er zijn geen hekken of omheiningen, en de grafstenen zijn een onderdeel van de omgeving. Een natuurbegraafplaats is dus letterlijk natuurlijker en minder formeel dan een normale begraafplaats. In Engeland is natuurbegraven een echte trend: daar zijn al meer dan tweehonderd woodland burial grounds. Wat gebeurt er als deze vorm van begraven ook in Nederland populairder wordt, vroeg men zich af bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Heeft dat geen nadelige gevolgen voor natuur en milieu? Het onderzoek naar die vraag is uitgevoerd door het instituut Alterra van de Universiteit Wageningen, onder leiding van de bioloog Hans de Molenaar. Op 1 april stuurde landbouwminister Verburg het rapport naar de Tweede Kamer.
Schadelijke meststoffen
Meestal wordt er simultaan met zo’n rapport een persbericht verstuurd, maar in dit geval ging het anders. Volkskrantjournalist Caspar Janssen werd tijdens een telefoontje met een LNV-ambtenaar getipt over het onderzoek, belde met Hans de Molenaar en tikte zijn stukje. Op 1 april verscheen het op de site van de Volkskrant, onder de kop ‘Verstrooiing van as is niet goed voor de natuur’. De lead neemt iets terug van de kop (“Maar dat is niet altijd gunstig voor de natuur”), maar de nadruk ligt toch vooral op de nadelen. Op 2 april volgde een bericht van het ANP, dat onder meer werd overgenomen door De Telegraaf en Nu.nl. Deze berichten zeggen dat natuurbegraven de natuur ernstig zou belasten.
Dezelfde dag zond Omroep Gelderland een nieuwsitem uit met een aantal korte quotes van Alterra-onderzoeker De Molenaar. Zo zegt hij dat menselijke as meststoffen bevat die schadelijk kunnen zijn voor planten die het best gedijen op arme zandgrond. De boodschap van de reportage is echter veel alarmerender. ‘Natuur lijdt onder asverstrooiing’, luidt de titel, waarna de presentator waarschuwt: “[…] de wens om op een natuurbegraafplaats uitgestrooid te worden is juist schadelijk voor die kwetsbare natuur. Dat zeggen de wetenschappers van Alterra in Wageningen.”
Everzwijnen
Onderzoeker De Molenaar was niet blij met deze publiciteit, verklaart hij tegenover Nieuwscheckers. “In principe is het natuurbegraven nadelig voor de natuur, maar in de praktijk is dit geheel afhankelijk van de situatie. Deze praktijkkant wordt in de media nauwelijks genoemd.” De conclusies van het rapport luiden: “De milieubelasting door begraven van stoffelijke resten of asurnen en door verstrooien van crematieas in natuurterreinen is verwaarloosbaar.” En: “De algehele natuurverstoring door natuurbegraven en door verstrooien van crematieas in natuurterreinen kan (afhankelijk van dichtheid, frequentie en kuildiepte) aanzienlijk zijn.”
Kán aanzienlijk zijn, en dat is toch net iets anders dan wat bijvoorbeeld het ANP schreef: “Menselijke resten in de vorm van lijken of as belasten de natuur aanzienlijk.” Volgens De Molenaar zijn menselijke resten niet slecht voor het milieu, maar wel potentieel slecht voor de natuur.
Omroep Gelderland zond wel een quote van De Molenaar uit waarin het negatieve effect op bepaalde natuur werd uitgelegd, maar dit is niet van toepassing op natuurbegraafplaatsen. Deze zeldzame natuur komt voornamelijk voor in beschermd bosgebied, waar helemaal geen menselijke overblijfselen begraven mogen worden. Voordat er überhaupt mensen buiten de natuur- en gemeentelijke begraafplaatsen begraven mogen worden, gaat daar een procedure aan vooraf om te kijken of de plaats wel geschikt is voor begraven. “Ik maak me dus weinig zorgen over aantasting van kwetsbare natuur”, aldus De Molenaar.
Asverstrooien is een ander verhaal. Na een crematie blijft er van een mens een paar kilo as over die rijk is aan fosfaat, stikstof en kalk. De Molenaar: “Deze stoffen worden ook door boeren gebruikt om hun land te bemesten. Een boer mag per hectare maar enige tientallen kilo’s fosfaat gebruiken. Op een strooiveld wordt de as minder verspreid en dus is het fosfaatgehalte daar veel hoger. Het strooiveld bij de Veluwe wordt door het hoge kalkgehalte regelmatig omgewoeld door everzwijnen die in hun kalkbehoefte willen voorzien. De zwijnen woelen de aarde en planten om. Ook dit verstoort de natuur.” Maar crematieas wordt slechts lokaal uitgestrooid en niet over een hectare grond. Het effect blijft dus kleinschalig.
Geen persbericht
Waarom heeft Alterra niet geprobeerd om met een persbericht het nieuws te sturen in de richting van de onderzoeksconclusies: natuurbegraven en asverstrooien kunnen geen kwaad, mits men bepaalde grenzen aanhoudt? Het antwoord is dat Alterra het nakijken had: toen voorlichter Bert Jansen op 2 april het bericht in de Volkskrant las, was die kans al verkeken. Jansen: “Ik dacht: o, shit, dit is typisch nieuws dat maatschappelijk niks voorstelt, maar dat het goed zal doen in de media.”
Gewoonlijk neemt het ministerie van LNV contact op met de voorlichter van Alterra voor het moment dat een rapport in de openbaarheid wordt gebracht. Dat was nu niet gebeurd. “Maar ik weet niet of ik anders wel een persbericht had gemaakt”, zegt Jansen. “Is het relevant genoeg? Twintig jaar geleden hebben we dit ook al eens onderzocht en daar kwam ook uit dat het pas kwaad kan als je ergens een enorme hoop as uitstrooit.”
Kisten met laptops
Kortom: wie na zijn dood terug naar de natuur wil, hoeft zich geen zorgen te maken dat hij die natuur juist belast. Bovendien zal het met de grote vraag naar het natuurbegraven ook wel meevallen. “De vraag naar crematies neemt relatief sneller toe dan de vraag naar het natuurbegraven”, zegt Antoine Fonville, werkzaam bij www.uitvaartinformatie.nl en www.crematorium.nl.
Mocht er onverwachts toch een explosieve groei van het natuurbegraven plaatsvinden, dan hoeven de natuurliefhebbers niet te vrezen: natuurbegraven is niet belastender voor het milieu dan het traditionele begraven. In tegendeel zelfs. Op natuurbegraafplaatsen wordt er streng op toegezien dat er geen onnatuurlijke producten op de begraafplaats binnenkomen.
Er mogen bijvoorbeeld geen knuffeltjes en andere niet-natuurlijke producten op het graf gezet worden. Terwijl op gewone begraafplaatsen, volgens de gemeentelijke begraafplaats Naaldwijk, de kisten vaak vol liggen met knuffels, gameboys en soms zelfs complete laptops.
